Mövzu Entomologiya və kənd təsərrüfatı bitkilərinə zərərverən canlılar haqqında anlayış, onların növ tərkibi, çoxalma və inkişafı. Zədə və zərər. Plan

Anbar güvəsi (Nemapogen granellus L.) - Kəpənəklər (Lepidoptera) dəstəsinin həqiqi güvələr (Tineidae) fəsiləsinə mənsubdur.
Kəpənəyin ön qanadları ağ rəngdədir, üzərində qara, qonur ləkələr və nöqtələr vardır. Qanadlar açılan zaman böyüklüyü 9-14 mm-dir.
Yumurtası kiçik, sarımtıl rəngdədir və ovalvaridir. Tırtılır çirkli-ağ, yaxud sarımtıl-ağ rəngdədir. Axırıncı yaşda tırtılın uzunluğu 10 mm-dir.
Pupu qonur rəngdə olub, uzunluğu 4-7 mm-dir.
Anbar güvəsi geniş yayılmışdır. O, buğda, arpa, çovdar, vələmir dənlərinə, suxarıya, yemiş və qabaq toxumuna zərər verir. Zədələnmiş dənlər qida kimi yarasız hala düşür.
Zərərvericinin axırıncı yaşlı tırtılı barama içərisində qışlayır. Yazda tırtıl barama içərisində puplaşır.
Pupun inkişafı 10-15 günə başa çatır və sonra kəpənək uçur. Dişi kəpənəklər anbarda dənlər üzərinə dağınıq halda 1-3 ədəd yumurta qoyur. Bir dişi fərd 100-ə qədər yumurta qoyur. Qoyulmuş yumurtanın embrional inkişafı 10-15 gün çəkir və tırtıl çıxır. Tırtıllar dənin daxilini yeyir və bir neçə dəni hörümçək sapı vasitəsilə bir-birinə birləşdirir. Bir tırtıl inkişafı dövründə 25-30 ədəd dəni zədələyə bilir.
Payızda inkişafını başa çatdıran tırtıllar dənin daxilindən çıxıb anbarın müxtəlif yerlərinə – divarlara, dirəklərə və s. bu kimi yerlərə lırmaşaraq barama düzəldir və onun içərisində yaza qədər sakitlik halında qalırlar.
Anbar güvəsi il ərzində bir nəsil verir.


Anbar zərərvericiləri ilə mübarizə tədbirləri
Anbar zərərvericiləri ilə mübarizə tədbirləri 2 qrupa bölünür: qarşısını alan və məhvedici.
Qarşısını alan mübarizə tədbirlərinin həyata keçirilməsində məqsəd məhsulların saxlanılmasından ötrü əlverişli, zərərvericilərin çoxalması üçün əlverişsiz şərait yaratmaqdan ibarətdir.
Bunun üçün boş anbarlar yeni məhsulun qəbul edilməsinə hazırlanmalıdır. Bu məqsədlə məhsul saxlanılacaq yerlər zibildən, tozdan və başqa qalıqlardan təmizlənməlidir. Zibildən təmizlənmiş döşəmə altına 1-2 sm qalınlığında təzə söndürülmüş əhəng tozu səpilməlidir.
Toplanmış bütün zibil binadan kənara çıxarılaraq yandırılmalıdır. Göstərilən bu tədbirlər ardıcıl olaraq bütün il boyu həyata keçirilməlidir.
Anbarlara normal rütubətliyə malik olan dənlər tökülməlidir. Bütün məhsullar vaxtında havalandırılmalıdır. Bunun üçün dən və dən məhsulları saxlanan anbarlarda havadəyişən sistem olmalıdır.
Məhvedici mübarizə tədbirlərinə mexaniki, fiziki və kimyəvi tədbirlər aiddir.
Mexaniki tədbir olaraq, əgər dən məhsulları anbar və un gənələri ilə yoluxarsa, o zaman dən tığının üzərində olan yuvalar dırmıqlanıb toplanmalı və məhv edilməlidir.
Un böcəkləri ilə yoluxmuş un isə ələkdən keçirilərək sürfələrin əmələ gətirdikləri un topalarından azad edilməlidir.
Fiziki mübarizə tədbiri olaraq yuxarı və aşağı temperaturdan istifadə edilməlidir. Süni qızdırıcılar (elektrik və qaz) vasitəsilə anbarda +50⁰S-dən yuxarı temperatur yaradılır ki, bu da zərərvericilərin məhv olmasına səbəb olur.
Temperatur +10⁰S-dən aşağı olarsa zərərvericilərin fəaliyyəti zəifləyir. Sıfır dərəcədə həşəratlar və gənələr məhv olur.
Anbar zərərvericilərilə kimyəvi mübarizə məqsədilə bir sıra tədbirlərdən, o cümlədən anbarların aerozol üsulu ilə dərmanlanmasından, yaş üsul ilə dezinfeksiyadan, binaların qaz halında təsir edən zəhərlərlə fumiqasiyasından, dənlərin zərərsiz qaz halında olan paraşoklarla dərmanlanması və s. bu kimi tədbirlərdən istifadə edilir.
Anbar və düyü uzunburun böcəklərə qarşı mübarizədə anbarın hər 1m²-ə 0,5 qr aktelik preparatı çiləndikdə qeyd edilən zərərvericilər 24 saatdan sonra 100% məhv olur.
Anbarlar aerozol üsulu ilə dərmanlanmalıdır. Bu məqsədlə aerozol generatorundan istifadə edilir. Dərmanlama zamanı boş anbar zibildən təmizlənməlidir. Bundan sonra generatorun ucluğu pəncərə və ya qapıdan içəri salınıb aerozol buraxılır və binanın içərisi duman təbəqəsi ilə doldurulur. İçərisində aerozol dumanı olan bina 24-48 saat qapalı saxlanmalı və sonra havalanma aparılmalıdır. Aerozol almaq üçün texniki heksaxloranın yaşıl yağda həll olunmuş 15%-li məhlulu istifadə olunur. Hər bir 1m³ həcmə 10-20 ml məhlul sərf edilməlidir.
Qazlamada karbon-sulfid, xlorpikrin və dixloretandan istifadə edilir.
Xlorpikrin çiləyici aparatla binanın tavanına çilənir. Bundan başqa xlorpikrin isladılmış kisələri tavandan da asmaq olar. Boş binanı qazladıqda hər 1m³-ə 15-20 qr, dənlə dolu olduqda isə hər 1m³-ə 25-40 qr xlorpikrin sərf edilməlidir.
Siçanabənzər gəmiricilərə qarşı tələlərdən istifadə etmək olar. Kimyəvi mübarizədə aldadıcı yemlərdən istifadə etmək olar. Bu məqsədlə 1 kq buğda çörəyi xırda doğranmalı, 40-50 qr bitki yağı və 10 qr sink-fosfid ilə qarışdırılmalıdır. Hazırlanmış aldadıcı yem siçan yuvasının ağzına 1-2 qr hesabilə qoyulmalıdır.