İlkin uçot sənədi - təsərrüfat əməliyyatlarını və onların aparılması üçün müəssisə
rəhbərliyinin (sahibkarın) göstərişini təsdiqləyən yazılı şəhadətnamədir. İlkin uçot
sənədləri ya əməliyyatların baş verdiyi anda, ya da bilavasitə əməliyyatlar başa
çatdırıldıqdan sonra tərtib edilirlər. Mühasibat uçotu haqqında Azərbaycan Respublikası
qanununun 15.1-ci maddəsinə görə ilkin uçot sənədlərinin, mühasibat uçotu reyestrlərinin
və digər uçot sənədlərinin məzmunu qanunvericiliyə müvafiq olaraq kommersiya sirridir.
İlkin uçot sənədlərində sənədin adı, nömrəsi, kodu, tərtib edilmə tarixi, yeri, sənədi tərtib
edən müəssisənin adı, təsərrüfat əməliyyatlarının məzmunu, ölçüləri və məbləği, məsul
şəxslərin vəzifələri, soyadı, adı, atasının adı kimi zəruri rekvizitlər əks etdirilməlidir.
Əməliyyatların xarakterindən və uçot məlumatlarının işlənməsi texnologiyasından asılı
olaraq ilkin uçot sənədlərinə digər əlavə rekvizitlər daxil edilə bilər.
Kiçik sahibkarlıq subyektləri Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi tərəfindən
təsdiq edilmiş aşağıdakı ilkin uçot sənədləri formalarından istifadə edə bilər:
Avans hesabatı (Forma № 1AH);
Kassa mədaxil orderi (Forma № KO-1);
Kassa məxaric orderi (Forma № KO-2);
Qaimə faktura (Forma № 2Q);
Hesab faktura (Forma № 4Q) və s.
İlkin sənədlərin keyfiyyətli tərtibatına, onların mühasibat uçotunda vaxtında əks
etdirilməsi üçün müəyyən edilmiş müddətlərdə təqdim olunmasına, sənədlərdəki
məlumatların doğruluğuna məsuliyyəti həmin sənədləri tərtib və imza etmiş şəxslər
daşıyırlar. Pul və hesablaşma sənədlərini, maliyyə və kredit öhdəliklərini rəhbərlik
(sahibkar) tərəfindən təsdiq olunmuş siyahıya əsasən imza etmək hüququ olan ən azı iki
şəxs imzalamalıdır. Birinci imza müəssisədə ümumi rəhbərlik funksiyasını, ikinci imza isə
mühasibata rəhbərlik funksiyasını icra edən şəxsə mənsub olur. Müxtəlif dəyərlilərin
qəbulu və ya təhvili ilə əlaqədar əməliyyatlar ilkin sənədlər əsasında həyata keçirilərsə,
əməliyyatlarda iştirak edən hüquqi və ya fiziki şəxslərə sənədlərin bir nüsxəsi təqdim
edilir. Bu öhdəlik həmin əməliyyatları rəsmiləşdirən şəxsin üzərinə düşür. İlkin uçot
sənədlərində qeydsiz düzəlişlərə yol verilmir. Səhvlərin düzəlişi həmin sənədi imza etmiş
şəxsin imzası ilə düzəlişin tarixi göstərilməklə təsdiq edilməlidir. Kassa və bank
sənədlərində heç bir düzəlişə yol verilmir. İlkin uçot sənədləri müəyyən edilmiş qaydada
və müddətdə saxlanılmalıdır. İlkin sənədlər uçot registrlərində yazılışlar üçün əsas hesab
olunur. Ciddi hesabat blanklarının istifadəsinə nəzarət öz səlahiyyətləri çərçivəsində
Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi və Azərbaycan Respublikasının Vergilər
Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilir. Mühasibat uçotu subyekti ləğv edildikdə, təşkilati-
hüquqi forması, adı və VÖEN-i dəyişdikdə, fəaliyyəti dayandırıldıqda, onlarda istifadəsiz
qalmış ciddi hesabat blanklarının məhv edilməsi məqsədi ilə həmin mühasibat uçotu
subyekti tərəfindən 15 gün müddətində Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyinə
və Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyinə bu barədə müvafiq məlumat verilir.
Ciddi hesabat blankları təşkilati-hüquqi formasından asılı olmayaraq, təşkilatların və fərdi
sahibkarların maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətində əmtəə-pul dövriyyəsini əks etdirən, forma
və rekvizitləri müəyyən olunmuş qaydada təsdiq edilən, xüsusi seriya və nömrəsi olan
ilkin uçot sənədidir.
Ciddi hesabat blankları müəyyən olunmuş qaydada təşkilatların və fərdi sahibkarların
anbarlarında və ya bu məqsəd üçün ayrılmış xüsusi yerlərdə saxlanılır. Bu ciddi hesabat
blankları təşkilatın rəhbərinin, habelə fərdi sahibkarın icazəsi ilə anbardan və ya bu
məqsəd üçün ayrılmış xüsusi yerlərdən təhtəlhesab şəxslərə (icraçılara) qaimə-faktura
əsasında verilir. Ciddi hesabat blanklarının uçotu təşkilatlar və fərdi sahibkarlar tərəfindən
«Ciddi hesabat blankları» adlı balansarxası hesabda, mədaxil və məxaric üzrə hərəkətinin
qeydiyyatı isə «Əmlakın (qiymətlilərin) uçot kartı (forma № 1Q)» üzrə aparılır. Ciddi
hesabat blanklarını cırmaq, pozmaq, ləkələmək və onların üzərində düzəliş aparmaq
olmaz. Korlanmış ciddi hesabat blankları müvafiq qaydada mühasibatlığa təhvil verilir və
növbəti yoxlama (təftiş) keçirilənə qədər üzərində «korlanıb» sözü yazılmaqla
mühasibatda saxlanılır. İstifadəsiz qalmış və korlanmış ciddi hesabat blankları təşkilatlar
və fərdi sahibkarlar tərəfindən bu barədə akt tərtib edilməklə, Azərbaycan Respublikası
Maliyyə Nazirliyinin və Azərbaycan Respublikası Vergilər Nazirliyinin nümayəndələrinin
iştirakı ilə yaradılmış müvafiq komissiya tərəfindən məhv edilir.
Ciddi hesabat blankları
itirildikdə və ya digər səbəbdən çatışmayan ciddi hesabat blanklarının mövcudluğu
müəyyən edildikdə, bu barədə təşkilatlar və fərdi sahibkarlar tərəfindən müvafiq qaydada
akt tərtib olunur, mətbuat orqanında müvafiq məlumat dərc etdirilir, blankları itirilmiş
təsərrüfat subyektləri tərəfindən Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyinə və
Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyinə müvafiq məlumat verilir.
Əllə doldurulmalı olan ciddi hesabat blanklarının bütün rekvizitləri aydın və səlis xətlə
doldurulmalı, rəqəmlər dəqiq oxunmalı, qaralamalara və düzəlişlərə yol verilməməlidir.
Qaralamalara, düzəlişlərə yol verilmiş, yararsız hala düşmüş ciddi hesabat blankları
etibarsız sayılır.Ciddi hesabat blankları doldurularkən, onun boş qalmış sətirləri və
sütunları xətlənməlidir.
Dostları ilə paylaş: