Mövzu—Uşaq psixologiyasının mövzu və vəzifələri. Plan

Mövzü –Kiçik məktəbli şəxsiyyətinin formalaşması.
Plan;
1)Motivlərin inkişafı.
2)Hərəkətlərin məqsədəyönəlişliyi.
3)Kiçik məktəblilərdə maraqların inkişafı.
4)Kiçik məktəblilərdə özünüqiymətləndirmənin inkişafı.
5)kiçik məktəbli fərdiyyətinin inkişafı.
Məktəb həyatı uşağınsosial münasibətlər şəbəkəsini genişləndirir.onların yaşlılar və yaşıdları ilə qarşlıqlı əlaqələrinə geniş meydan açır.Uş.rın daxil olduğu məktəb həyatı başqa adamlar və kollektiv,təlim vəzifələri onların xarakteri və iradəsini for malaşdırır,maraq dairəsini genişləndirir,qabiliyətlərin inkişafını təmin edir.Uşağın şəxsiyətinin formalaşmasına təsir göstərən fəaliyyət növləri içərisində təlimlə yana şı əmək,oyun,idman,ünsiyyət də əhəmiyyətli yer tutur.Şagird şəxsiyyətinin formalaşmasına təsir göstərən amilləri kompleks şəkildə araşdıran psixoloqlar aşağıdakıları xüsusilə ön plan çəkirlər;
1)Şagirdin böyüdüyü və yaşadığı cəmiyətdə bərqərar olmuşictimai varlıq və ictimai şüur;
2)Şagirdi əhatə edən sosial və təbii mühit;məişət və mədəniyyətin ,yaşayış məntəqəsi və coğrafi regionun təbiəti və spesifik xüsusiyyətləri;
3)Uşağın doğulduğu və tərbiyə olunduğu ailə;
4)Qeyri-formal ünsiyət mühiti;qonşular,dostlar,tanışlar,uşağın eyni vaxtda daxil ol duğu müxt. Cür insan qrupları;
5)Məktəbdənkənar müəssisələrdə ictimai tərbiyə şəraiti;
6)Şagirdin oxuduğu və tərbiyə olunduğu məktəb;
Göstərilən bu amillər 1-1ndən asılı deyildir,lakin onlar arasında sıx qarşılıqlı əlaqə mövcuddur və onlar 1-1i ilə qarşılıqlı olaraq şərtlənirlər.Ailə uşağın həyatını n bütün dövrlərində bu rahatlığın əsas mənbəyidir.Bu rahatlıq və tələbatlar təmin olunmadıqda uşağın həyatının sonrakı dövrlərində ruhi sarsıntılar,rəftar və davranış ında,əxlaqında pozuntular onu təqib edəcəkdir.Uşağın uşaqlıq həyatı dolğun və mənalı keçməlidir;o qaçmalı,oynamalı,rəqs etməli,gördüyü və daddığı hər şeydən ləzzət almalı,onun zərif uşaq ruhu ətrafdakıların məhəbbətindən diqqət və qayğısın dan doymalıdır.
Görkəmli psixoloq A.N.Leontyev anadangəlmə ayağı şikəst olan oğlan uşağı nın yaşıdları arasında keçirdiyi iztirabları belə təsvir etmişdi;yaşıdları həyətdə oyna yır,şikəst uşaq isə 1kənarda durub onlara baxır.Sonra rəqs vaxtı gəldikdə isə onun divara qısılmaqdan başqa 1çarəsi qalmır.
Kiçik məktəb yaşı dövründə əxlaqi davranışın bünövrəsi qoyulur,əxlaqi norma və davranış qaydalarının mənimsənilməsi baş verir.Əxlaqi biliklər,təsəvvürlər və mü hakimələr hiss olunacaq dərəcədə zənginləşir,onlar daha çox cəhətli və düşüncəli olur,ümumiləşmiş xarakter alır.Bununla belə kiçik məktəblilərin münasibətlər sistemində və xarakterində davamlı və möhkəmlənmiş davranış formaları hələlik çox mütəhərrik olur,xarakter hələlik formalaşma dövrünü keçirir.Kiçik yaşlı məktə blilərin davranışında ali sinir fəaliyyətinin tipoloji xüsusiyyətləri daha təzahür edir. Utancaqlıq və qapalılıq,sinir sisteminin zəifliyi,impulsivlik və səbirsizlik,ləngimə prosesinin zəifliyini,1 fəaliyyətdən digərinə keçid zamanı müşahidə olunan astagəl lik sinir prosesinin az mütəhərrikliyinin təzahürü kimi özünü göstərir.Bu yaş dövr ündə uş.rın sinir sistemi plastikliyi ilə fərqlənir və bu uşağın davranışının xarici təsirlərdən 1başa təsirlərdən asılılığına səbəb olur.Uşaq öz davranışını iradi olaraq tənzimləməkdə çətinlik çəkir,onun xarici təsir və təhriklərdən asılılığı yüksək olur. Bu dövrdə uş.rda müşahidə olunan yaş xüsusiyyətləri sırasında iradənin üm.zəifliyi də diqqəti cəlb edir.Kiçik məktəblilərdə iadi səy qabiliyyəti ,çətinliklərə qarşı dözü mlülük zəif olur.Bu isə uğursuzluq zamanı uş.rda ruh düşkünlüyünə,öz qüvvə və bacarığına inamsızlığa gətirib çıxarır.Kiçik məkt.rdə xarakterdə müşahidə olunan qüsurlar içərisində şıltaqlıq və tərsliyin səbəblərini psixoloqlar ailə tərbiyəsində buraxılan nöqsanlarda görürlərUşaq aildə bütün tələb və istəklri yerinə yetirldikdə sonralar ona qarşı yönəldilən qanuni tələblərə qarşı özünəməxsus tərzdə müqavim ət göstərir.Aildə uş.ra qarşı göstərilən ayrı-seçkilik,yaramaz ləqəblrlə çağırılma,fizi ki qüsurların lağ obyektinə çevrilməsi onların heysiyatını zədələyir,ətrafdakılara qarşı nifrət hissi oyadır
Bununla belə həmçinin məktəb yaşı dövrü müsbət xarakter əlamətlərinin formalaş ması üçün böyük imkanla malikdir.Təqlidçiliyə meyillilik,müəllimə inam,təlqinə asanlıqla düşmə,tez təsirlənmə vəs kimi psixoloji xüs.rin tərbiyə işində ciddi nəzərə alınması bu imkanlardan uş.rda müsbət xarakter əlamətlərinin formalaşması nda istifadə olunması zəruridir.Uşaq aildəki mövqeyindən narazıdırsa ona öz fikri ni söyləmək imkanı verilməlidir.Uşağın narahatlığını başa düşən,yaşıdları ilə ünsiy yətini təmin edən,əylənməsinə şərait yaradan valideynlər onun sosial psixi inkişafı na əlverişli zəmin yaratmış olurlar.
Ailə və məktəbin uzlaşdırılmış vahid tələblər sistemi kiçik məktəblilərdə intizamlı lıq,məsuliyyətlilik,müstəqillik,təşəbbüskarlıq və dözümlülük kimi əxlaqi iradi keyf iyyətlərin,borc hissinin formalaşdırılmasının mühüm vasitəsidir.Uşağa ziddiyyətli şeylər aşılamayaraq ata 1cür,ana 1cür təlqin etməməlidir.Əks halda uşaq onların ha nsının dinləyəcəyini bilməyərək çaşır,nəticədə həm anasına həmdə atasına olan eti madını itirir.Uşaq ata,yaxud ananın ona olan münasibətində daha həlim olduğunu 1dəfə hiss etdikdə öz səhvlərini ört-basdır etmək üçün həmişə bu vəziyyətdən isti fadə edir.Ona həlim olan şəxsdən kömək gözləməyə başlayır.Döyülmək uşaq tərbiyəsində son dərəcə mənfi təsir edir.Döyülmək qorxusu duyan uşaq yalnız müv əqqəti,yəni müəy.vaxt çərçivəsində sözə baxır.Tez-tez döyülən uşağın heysiyyatı zədələnir,qüruru sınır,yavaş-yavaş buna öyrənir və get-gedə reaksiya vermir,başqa cəzalarda öz təsirini itirir.Bu mənada hər şey üçün uşağı döymək çox təhlükəlidir.