Moyli ekinlarning umumiy tavsifi

Hosilni yig'ish. Zig'ir urug'lari pishgandan so'ng, ko'sakchalar sarg'ayib, barglar so'liydi, poyalarida o'zgarish bo'lmaydi, ko'sakchalari ochilib ketmaydi. Hosil K—5 m, Keys kombaynlarida o'rib-yanchib olinadi.


MAXSAR
Maxsar — Markaziy Osiyoda keng tarqalgan moyli ekin. U qurg'oqchilikka chidamli. Maxsar moyi bevosita oziq-ovqatga ishla- tiladi hamda margarin tayyorlashda foydalaniladi. Urug'idan 25—32 % yarim quriydigan, och sariq moy olinadi. Sifatiga ko'ra kungaboqar moyidan qolishmaydi.
Maxsar pistalarini qayta ishlash natijasida hosil bo'lgan kunjarasining mazasi achchiqroq, ammo kam miqdorda qoramollarga bersa bo'ladi. Uning 100 kg kunjarasida 55 o.b., 7—8 % yog' saqlanadi. Unidan o'g'it sifatida ham foydalanish mumkin. Maxsar urug'lari parrandalar uchun yaxshi oziqa.
Hindiston, Afg'oniston, Markaziy Osiyoda, Kavkazortida maxsar moyli ekin sifatida qadimdan ma’lum.^Uning tojbarglaridan bo'yovchi
modda kartamin olingan. Tojbarglari palovga rang beruvchi sifatida ishlatiladi. O‘zbekistonda keyingi yillarda maxsar ekiladigan maydonlar bir necha baravar oshdi. Hozirda O'zbekistonning lalmikor yerlarida 15—20 ming ga maydonga ekiladi. U qurg‘oqchilikka chidamli bo‘lgani uchun yashil massasi oziqa uchun ham o'stiriladi. Urug‘ining o‘rtacha hosildorligi 10—12 s/ga, sug'oriladigan yerlarda 19—22 s/ga.
Botanik ta’riji. Maxsar astradoshlar Astezaceae oilasiga, Cazthamus L. avlodiga kiradi. Uning 19 tun ma’lum, shulardan faqat bitta tur C. tinctozius L. madaniy.
Madaniy maxsar baquwat rivojlangan, tarmoqlangan, yerga 2 m va undan ortiq chuqurlikka kirib boruvchi o‘q ildiz tizimiga ega.
Poyasi tik o‘sadi, dag‘al, oq rangda, juda ko‘p shoxlaydi, bo‘yi 40—90 sm. Poyasi pastdan boshlab uchigacha yoki yuqori qismidan shoxlaydi.
Barglari — bandsiz, tuksiz, qalin, lansetsimon, lansensimon-oval, ellipssimon, cheti tishli yoki tekis qirrali, tikonli yoki tikonsiz. Poyasi va yon shoxlarining uchidagi barglar maydalashib, to'pgulning tashqi barg o'ramasiga aylanadi.
To‘pguli — savatcha, diametri 1,5—3 sm. Bitta o'simlikda 5—50 savatcha hosil bo‘ladi. Savatchalar tikonli yoki tikonsiz. Ko‘p gulli, ko‘p urugii, bitta savatchada 30—70 ta pista bo'ladi. Savatcha o'rama barglar bilan o‘ralib turadi, shuning uchun pistalar yetilganda to^£kilib ketmaydi.
Gullari — ikki jinsli, besh bo‘lakli naysimon gultoj hosil qiladi, zarg‘aldoq yoki sariq, goho qizil va oq bo‘ladi. Changchisi beshta, tugunchasi bir uyali, uzun ustunchasi bilan tumshuqchasi bor. Chet- dan changlanadi.