Муќаддима

7-ma’ruza. Atmosferaning tarkibi va uning ifloslanish manbalari 
R e j a: 
1. Atmosfera havosi, uning tarkibi va mohiyati. 
2. Atmosfera havosi va uni ifloslantiruvchi manbalar. 
3. Atmosfera havosining ifloslanishiga avtotransport vositalarining ulushlari. 
4. Atmosfera havosi ifloslanishining insonga, o’simliklar va hayvonot olamiga 
ta’siri. 
5. Atmosfera havosi ifloslanishining suvga va iqlimga ta’siri. 
6. Atmosfera havosi ifloslanishining iqtisodiy zararlari. 
7. Atmosfera havosining tabiiy tozalanishi va uni muhofaza qilishga qaratilgan 
tadbirlar. 
 
Tayanch atama va iboralar 
Vulqonlar, shamol, yong’ingarchilik, zilzila, uglevodordlar, tabiiy ifloslanish, 
sun’iy ifloslanish, antropogen omillar, ko’mir, mazut, benzin, dizel yoqilg’isi, 
avtotransport vositalari, zaharli moddalar, kanserogen moddalar, ifloslanish, zararli 
moddalarning ruxsat etilgan chegaraviy konsentrasiyasi, birdaniga maksimal RECHK, 
o’rtacha sutkalik RECHK, zaharli moddalarning sinflari va darajalari, oltingugurt 
oksidi, uglerod oksidi, azot oksidi, vodorotli sul`fid, ftor birikmalari, qo’rg’oshin 
birikmilari, atmosfera changlari, iqlim, tuman, smog, iqtisodiy zarar, korroziya, 
yarimo’tkazgichlar, vaksinalar va antibiotiklar, daraxtzorlar, archa, tolzorlar, 
mikroorganizmlar, terakzorlar. 
 
A d a b i y o t l a r 
1. Otaboev III., Nabiev M., Inson va biosfera. 'I'.: O’qituvchi, 1995, 320 b. 
2. Охрана окружающей среды. Под ред. С.Б.Белова, М.: Высшая школа, 
1991, 319 с. 
3. Shodimetov YU. Ijtimoiy ekologiyaga kirish. T.: O’qituvchi, 1994. 
4. Rafiqov A.A. Geoekologik muammolar. T.: O’qituvchi, 1997, 112 b. 
5. Qudratov O. Sanoat ekologiyasi. T.: TT va ESI, 1999, 183 b. 
6. Сайдаминов С.С. Основы охраны окружащей среды Т.,1989 
Nazorat savollari 
1. Atmosfera havosining ifloslanish turlari va manbalari haqida ma’lumot 
bering. 
2. Atmosfera havosi tarkibidagi changlar haqida ma’lumot bering. 
3. Atmosfera havosining sun’iy ifloslanishi deb nimani tushunasiz? 
4. Atmosfera havosining ifloslanishiga energetika tarmoqlari, qishloq hamda 
maishiy-kommunal xo’jaliklari va avtotransport vositalarining ulushlari 
necha % ni tashkil etmoqda? 
5. Yoqilg’i mahsulotlari tarkibida qaysi gazlar va birikmalar bo’lishi 
mumkin? 
6. Ko’chmas va harakatlanuvchi chiqindi manbalari deb nimalarni 
tushunasiz? 
7. Respublikamizda transport vositalaridan ajralib chiqadigan chiqindilar 

---

40 
necha % ni tashkil etmoqda? 
8. Etillangan benzin nima? 
9. Bir kg etillangan benzin yonganda qancha qo’rg’onshin ajralib chiqadi? 
10. Ifloslanish deb nimagi tushunasiz? 
11. Zaharli modda deb nimani tushunasiz? 
12. Zararli moddalarning ruxsat etilgan chegaraviy konsentrasiya (RECHK)si 
deb nimaga aytiladi? 
13. Birdaniga maksimal RECHK va o’rtacha sutkalik RECHK deb nimani 
tushunasiz? 
14. Zaharli moddalarning tasnifi (sinflarga bo’linishi) haqida ma’lumot bering. 
15. Zaharli moddalarning xavaflilik darajasi qanday hisoblanadi? 
16. Ruxsat etilgan chegaraviy tashlama deb nimani tuigunasiz? 
17. Kanserogen modda deb nimani tushunasiz? 
18. Oltingugurt va uglerod oksidlari haqida ma’lumot bering. 
19. Azot oksidlari, uglevodorodlar, vodorodli sul`fid, ftor va qo’rg’oshin 
birikmalari, ularning RECHK si va tirik organizmiga ta’siri haqida batafsil 
ma’lumot bering. 
20. Atmosfera havosi ifloslanishining o’simliklarga, hayvonot olamiga, suv va 
iqlimga ta’sirini izohlab bering. 
21. Atmosfera havosi ifloslanishining iqtisodiy zararlarini izohlab bering. 
22. Smog deb nimaga aytiladi? 
23. Chernobl AES dagi fojea haqida ma’lumot bering. 
24. Atmosfera havosining tabiiy tozalanishini ta’minlash uchun nimalar qilish 
kerak? 
25. Atmosfera havosining sun’iy ifloslanishdan saklash uchun nimalar qilish 
kerak?