Муќаддима

 
Chang cho’ktirish kameralari 
Ma’lumki atmosfera havosiga chiqariladigan barcha chiqindilar havo tarkibini 
buzib ko’pgina kasalliklarni kelib chiqishiga sabab bo’ladi. SHuning uchun atrof-muhit 
musaffoligini saqlash katta iqtisodiy-ijtimoiy va ekologik ahamiyatga ega. 
Atmosfera havosini zaharli gazlardan tozalash asosan 2 usulda amalga oshiriladi: 
1. Atmosfera havosini quruq usulda tozalash. 
2. Atmosfera havosini ho’l usulda tozalash. 
Atmosfera havosiga chiqariladigan quruq chang zarrachalarning o’lchamlariga 
qarab, havo changdan quyidagi tozalash qurilmalari yordamida tozalanadi. 
1. Chang cho’ktirish kameralari. 
2. Siklonlar. 
3. Skrubberlar. 
4. Filtrlar. 
5. Elektr filtrlar. 
6. Absorberlar. 
Ushbu tozalash kurilmalarining ishlash prinsiplari va texnik-iqtisodiy 
ko’rsatkichlari bilan tanishib chiqamiz. Ularning orasida chang cho’ktirish kameralari 
alohida o’rin egallaydi. 
1-rasm. Gorizontal chang cho`ktirish kamerasi. 
2-rasm. Ko`p polkali chang cho`ktirish kamerasi. 
3-rasm. To`siqli chang cho`ktirish kamerasi. 

---

80 
4-rasm. Sim pardali chang cho`ktirish kamerasi. 
Og’irlik kuchi ta’sirida changli havoni chang zarrachalaridan tozalash uchun 
davriy yoki yarim uzluksiz ishlaydigan tozalash qurilmasi chang cho’ktirish kamerpasi 
deyiladi. Ularning turli ko’rinishlari 1-4 rasmda ko’rsatilgan. 
Changli havo oqimi kameralarda ma’lum tezlik bilan harakat qilib, chang 
zarrachalari o’z og’irlik kuchlari ta’sirida chang yihgich kameralaridan biriga tushadi, 
tozalangan havo esa qurilmadan chiqib kyetadi. 
Shuni alohida ta’kidlash joizki, chang cho’ktirish kameralari changli havo 
tarkibidan o’lchamlari 100 mkm dan yuqori bo’lgan qattiq chang zarrachalarini ushlab 
qolishga mo’ljallangan va ular birinchi bosqichda havoni tozalash uchun ishlatiladi. 
Tozalash kamerasida changln havo oqimining tezligi 1 m/s bo’lganda, changli havoni 
tozalash darajasi 60-80% ni tashkil etishi mumkin. CHangli havo oqimining tezligi 3 
m/s ga egganda tozalash darajasi 40-50% dan oshmaydi, chunki tezlik oshganda chang 
yig’gich kamerasidagi cho’kkan chang zarrachalari yana harakatga kelib, tozalangan 
havo bilan aralashadi va ikkilamchi ifloslanishni vujudga keltiradi. SHuning uchun 
changli havo oqiminint tezligi 3 m/s dan oshmasligi kerak. 
Changli havo oqimini sekin harakatini ta’minlash uchun chang cho’ktirish 
kameralarning hajmi ancha kattaroq qilib yasaladi. SHuning uchun bunday qurilmalar 
oddiy tuzilishga ega bo’lsalarda, ammo katta joyni egallaydilar. 
Ishlab chiqarish korxonalarida ko’p polkali chang cho’ktirish kameralardan 
foydalaniladi (2-rasm). Kamera gorizontal polkalar bilan bir necha polkalarga 
bo’lingan. Kamerada changli havo oqimi sekin harakat qiladi va chang zarrachalari 
polkalarga urilib, o’z og’irlik kuchlari ta’sirida cho’kadi. Ushbu kameralarda chang 
zarrachalarining cho’kish vaqti ancha kamayadi. Kameradan changlarni chiqarish uchun 
polkalar ma’lum burchak ostida qiya qilib o’rnatiladi va ular maxsus silkituvchi 
qurilmaga ulanadi. Silkituvchi qurilmaning asosiy vazifasi polkalarni silkitib, ularning 
sirtida cho’kkan chang zarrachalarni tushirishdan iborat. 
To’siqli chang cho’ktirish kameralarida (3-rasm) changli havo oqimi to’siklarga 
urilib, chang zarrachalari o’z og’irlik kuchlari va inersiya kuchlari ta’sirida chang 
yig’gich kamerasiga kelib tushadi. Ushbu tozalash qurilmasi ham dag’al tozalash 
kurilmalari guruhiga mansub bo’lib, ularda havoni tozalash darajasi 50-60 % ni tashkil 
yetadi. 
Chang cho’ktirish kameralarining ishlash samaradorligini η oshirish (havoni 
tozalash darajdsini oshirish) maqsadida, ularning ichida vertikal to’siklar o’rnatiladi (4-
rasm). Chang zarrachalari to’siqlarga inersiya kuchlari bilan urilib, og’irlik kuchlari 
ta’sirida chang yig’gich kameralardan biriga kelib tushadi. Agar bunday to’siqlar xalqa 
yoki sim parda shaklida o’rnatilgan bo’lsa, (4-rasm), unda changli havo oqimi ularga 

---

81 
urilib filtrlanish jarayoni ruy beradi. 
Shuni alohida ta’kidlash kerakki, chang cho’ktirish kameralarning aerodinamik 
qarshiligi 100 Pa ni tashkil yetadi. Ammo ularda changli havo oqimining tezligi 0,6-0,8 
m/s dan oshmasligi kerak. Aks holda chang cho’ktirish kamerada yig’ilgan chang 
zarrachalari toza havo bilan aralashib tozalash qurilmasidan chiqib kyetadi. 
Yuqorida ko’rsatib o’tilgan chang cho’ktirish kameralari changli havoni chang 
zarrachalaridan tozalashning quruq usuliga mansub bo’lib, ular paxta tozalash 
zavodlarida, to’qimachilik va ip yigiruv fabrikalarda (havoni, qum, barg, kalta 
tolalardan tozalashda),yog’ochni qayta ishlash korxonalarida (havoni yog’och 
qipiqlaridan tozalashda), sement, ohak, marmar, granit va boshqa qurilish materiallar 
ishlab chiqarish korxonalarida (ularning changlaridan havoni tozalashda) keng 
ishlatiladi. Ushbu qurilmalar dag’al tozalash qurilmalar guruhiga mansub bo’lib, havoni 
yirik chang zarrachalaridan tozalashda birinchi bosqichda ishlatiladi.