Muallifdan

Faol (aktiv) nutq a’zolari:
1) til; 2) ovoz (un, 

---

Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
68 
68
tovush) paychalari; 3) yumshoq tanglay; 4) og‘iz bo‘shlig‘i (til, lab); 
5) pastgi jag‘. 2.
 Passiv (sust) nutq a’zolari:
1) o‘pka; 2) kekirdak; 
3) qattiq tanglay; 4) burun bo‘shlig‘i; 5) tish. 
Nutq tovushlari ikki xil: unli va undosh tovushlar. 
Unli tovush
: o‘pkadan chiqayotgan havo oqimining og‘iz 
bo‘shlig‘ida hech qanday to‘siqqa uchramay chiqishidan hosil 
bo‘ladigan tovush 
unli
hisoblanadi. Unli tovushlar oltita: 
a, i, e, u, o‘, 
o.
Unlilar lab ishtirokiga ko‘ra ikki xil bo‘ladi: 
1. Lablangan unlilar: 
o, u, o‘
2. Lablanmagan unlilar: 
a, i, e
. 
UNLI TOVUSHLAR TAVSIFI 
 
 i
unlisi-old qator lablanmagan, tor unli.Tilning tanglay tomon 
yuqori ko‘tarilishi va og‘izning nisbatan tor ochilishi bilan qisqa 
talaffuz etiladi.
 
Til, dil, jim, kiyik, kiyim .
 
 u 
unlisi-orqa qator, lablangan, tor unli.Uni talaffuz qilishda til 
tanglay tomon ko‘tarilib og‘iz juda torayadi,lablar oldinga cho‘ziladi: 
gulshan,bug‘doy,kurtak,lunj. 
 e 
unlisi-old qator,lablanmagan,o‘rta keng unli.Tilning tanglay 
tomon yuqori-o‘rta ko‘tarilishi, til uchining pastki tishlarga tegishi 
bilan 
yumshoq 
talaffuz 
etiladi,og‘iz 
bir 
muncha 
torayadi:
etik,sekin,meva,ehson. 
 o‘ 
unlisi-orqa qator lablangan ,o‘rta keng unli.Har vaqt so‘zning 
birinchi bo‘g‘inida keladi:
bo‘z,bo‘y,do‘ppi,ko‘zgu. 
a 
unlisi-old qator lablanmagan,keng unli.Uning aytilishida lablar 
kerilib,tilning oldingi qismi pastga tushadi,uchi esa pastki tishlarga 
yaqinlashadi:
alanga,vazifa, gavhar,jasur,kurash. 
o 
unlisi-orqa qator,lablangan,keng unli.Uning aytilishida til 
ichkariga tortiladi,tilning uchi tishlardan uzoqlashadi,pastki jag‘ esa 
tushiriladi: 
bozor,obod,ovoz,hikoya,matbuot. 

---

Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
69 
69
Undosh tovush
: o‘pkadan chiqayotgan havo oqimining og‘iz 
bo‘shlig‘ida ma’lum to‘siqqa uchrashidan hosil bo‘lgan tovush 
undosh
hisoblanadi. Undoshlar quyidagicha tasnif etiladi.
1. Hosil bo‘lish o‘rniga ko‘ra: 
(qaerda?)
2. Hosil bo‘lish usuliga ko‘ra:
 (qanday?
)