3. Ovoz va shovqinning ishtirokiga ko‘ra.
1. Hosil bo‘lish o‘rni ga ko‘ra undoshlar quyidagicha:
a) lab undoshlari
Lab-lab: b, p, m (v)
Lab-tish: v, f
Til oldi: d,t,n,l,r,z, sh, ch, j
b) til undoshlari
Til o‘rta: y
sayoz til orqa: k,g,ng
til orqa:
chuqur til orqa: q,g‘,x
v) bo‘g‘iz undoshi:
h
2. Hosil bo‘lish usuli ga ko‘ra
undoshlar quyidagilarga ajratiladi:
a) portlovchi undoshlar:
b, p, d, t, q, k, g . Bunday undoshlar
talaffuzida o‘pkadan chiqayotgan havo oqimi og‘iz bo‘shlig‘idagi
to‘siqdan portlab chiqadi;
b) sirg‘aluvchi undoshlar:
v, f, g‘, z, s, sh, j, y, x, h . Bu undoshlar
talaffuzida o‘pkadan chiqayotgan havo oqimi og‘iz bo‘shlig‘idagi
to‘siqdan sirg‘alib chiqadi.
v) qorishiq (affrikat), portlovchi-sirg‘aluvchi undoshlar:
ch,j,s . Bu
undoshlar ham portlab, ham sirg‘alib chiqadi.
m,n,ng - burun tovushlari. Bu tovushlar talaffuzida havo
oqimining bir qismi burun bo‘shlig‘idan chiqadi.
l -yon tovush, til- tanglay tovushi: havo oqimi tilning ikki yonidan
sirg‘alib chiqadi.
r -titroq tovush, til uchining titrashidan hosil bo‘ladi.
Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish
www.ziyouz.com
kutubxonasi
70
70
3. Ovoz va shovqinning ishtirokiga ko‘ra undoshlar ikki xil
bo‘ladi:
Jarangli va jarangsiz undoshlar. Jarangli undoshlar ovoz va
shovqindan iborat bo‘ladi. Tarkibida ovoz (un) miqdori ko‘p bo‘lgan
jarangli undoshlar
sonor ( lotincha
«ohangdor» ) lar deyiladi. Sonor
tovushlar 5 ta:
m, n, ng, l, r Jarangli
b v d g J
J
z g‘ l m n ng
r y
Jarangsiz
p f
t
k ch
sh
s x
s h q
Faqat jarangli undoshlardan iborat so‘zlar:
mard, javlon, maydon, jadval. Faqat jarangsiz undoshlar ishtirokidagi so‘zlar:
paxta, ko‘kat, soch popuk, sex .
