Muallifdan

-moqchi
bajaruvchining 
maqsadini 
bildiradi:bormoqchiman, bormoqchisan. 
Fe’lning vazifaviy shakllari
fe’lning ma’lum bir vazifa uchun 
xoslangan shakllaridir. Ular uch xil: harakat nomi, sifatdosh, 
ravishdosh.
1) 
harakat nomi
fe’lning otga yondosh shaklidir. Harakat va 
holatning nomini bildiradi. Harakat nomi -(i)sh, -(u)v, -moq 
qo‘shimchalari bilan hosil bo‘ladi: kelish, borish, yozuv, saylov; 
kelmoq, bormoq. Harakat nomining uchala shakli ham bo‘lishsizlik 
ko‘rsatkichi -ma ni qabul qilmaydi. Harakat nomining bo‘lishsiz 
shakli -maslik qo‘shimchasi yordamida yasaladi; 
Aytish-aytmaslik-
mening ishim. Dildor Nizomjonga ko‘rinmaslikka harakat qilardi.
-moq affiksi mumtoz asarlarda -mak shaklida qo‘llangan: 
yashamak siri
. -moq affiksi bilan yasalgan harakat nomi fe’lga yaqin 
turadi. Harakat nomi tuslanmaydi; 
2) sifatdosh
fe’lning sifatga yondosh (yaqin) shaklidir. Sifatdosh 
qo‘shimchalari: -gan(-kan,-qan), -digan, -yotgan,-r(ar), -ajak, -gusi, -
g‘usi, -(u)vchi, kelgan (qiz), kulayotgan (odam), kelgusi (avlod), 
kutuvchi. 
O‘tgan zamon sifatdoshi: kutgan kishi.
 
Hozirgi zamon sifatdoshi: kutayotgan kishi.

---

Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
137 
137
Kelasi zamon sifatdoshi: kutadigan kishi.
-ajak,-gusi, -g‘usi qo‘shimchali sifatdoshlar qadimiy hisoblanadi.
Sifatdosh otlashadi:
 Bilgan bilmagan ishlar, bilmagan barmog‘in 
tishlar
. 
Sifatdoshning bo‘lishsiz shakli: -mas. 
Aytar so‘zni ayt, aytmas 
so‘zdan qayt
. 
3)
ravishdosh 
fe’lning ravishga yondosh shakli. Ish-
harakatning 
belgisini bildirgan fe’l shakli 
ravishdosh
deyiladi. 
Ravishdosh qo‘shimchalari; -(i)b, -a,-y,-gach(-kach,-qach),
guncha(-kuncha,-quncha); 
ko‘rib, 
yoza 
olmoq, 
kelgach, 
borguncha. 
–a, -y, -b(ib) yakka yoki takror holda qo‘llanadi; o‘ynab-o‘ynab, 
ayta-ayta, o‘ynay-o‘ynay. -b(-ib), -a, -y qo‘shimchali ravishdoshlar 
tuslanadi, ya’ni shaxs-son qo‘shimchalarini oladi: yuboribdi, 
kutaman, o‘qiyman. -gani(-kani,-qani), -gali, -guncha(-kuncha, 
quncha),-gach(-kach,-qach) qo‘shimchali ravishdoshlar tuslanmaydi. 
-i(b) qo‘shimchali ravishdoshning bo‘lishsiz shakli-may,(-masdan) 
orqali hosil qilinadi. She’riyatda-mayin shakli ham uchraydi:
 
Qanotini qush qoqmayin uyg‘onar el polvonlari. 
 
-gani orqali maqsad ravishdoshi yasaladi: Ko‘rgani keldim. 
Maqsad ravishdoshining bo‘lishsiz shakli yo‘q.