Muallifdan

Fe’l-kesim
fe’l yoki uning sifatdosh, ravishdosh shakllari bilan 
ifodalanadi, fe’l-kesim tuzilishiga ko‘ra ikki xil bo‘ladi: 
sodda fe’l-
kesim , murakkab fe’l-kesim
. Sodda fe’l- kesimlar sof fe’l shakllari 
bilan ifodalanadi: Maktabni tugatdik. Murakkab fe’l-kesim ikki 
so‘zdan iborat bo‘ladi: xatni yoza oladi. Mevalar pisha boshladi.Bu 
fikrni hammaning oldida aytdi-qo‘ydi. 
 Ot-kesim
fe’l bo‘lmagan so‘zning kesim vazifasida kelishidir. 
Ot-kesim ham sodda va murakkabga ajratiladi. Bir so‘z bilan 
ifodalangan kesim sodda ot-kesim deyiladi: 
Yoshlik-inson umrining 
oltin davri.
Murakkab ot-kesim quyidagicha tuziladi: a) ot,sifat, son, olmosh, 
ravish hamda bo‘lmoq fe’li yoki to‘liqsiz fe’ldan iborat bo‘ladi: 
Mehnatning noni shirin bo‘ladi. Uning maqsadi shu edi. 

---

Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
www.ziyouz.com
kutubxonasi 
151 
151
 b) yo‘q, bor, oz,ko‘p, zarur, lozim, kerak
kabi so‘zlar hamda 
bo‘lmoq fe’li yoki to‘liqsiz fe’ldan iborat bo‘ladi: Sharpa bir zumda 
yo‘q bo‘ldi. Suyanadigan hech kimi yo‘q edi. 
v) Harakat nomi hamda kerak, zarur kabi so‘zlardan iborat 
bo‘ladi: O‘quvchi intizomli bo‘lishi kerak. 
 Ot-kesimlar 
tarkibida 
bog‘lama
ishtirok etadi. Fe’l bo‘lmagan 
kesimni ega bilan bog‘lashda ishtirok etuvchi so‘zlar 
bog‘lama 
deyiladi. 
Bo‘l, qil, edi, ekan, emish, -dir
( kesimlik qo‘shimchasi) 
bog‘lama deyiladi. Birovlarni qarg‘ash yoki so‘kish gunohdir. Odam 
mehnat bilan odam bo‘ladi. ( odamdir). Sanamoq, hisoblamoq 
so‘zlari ham ba’zan bog‘lama sifatida qo‘llanadi: 
O‘g‘lim a’lochi hisoblanadi. 8 dekabr Konstitutsiya kuni 
hisoblanadi. 
Ega va kesim shaxsda hamma vaqt o‘zaro mos bo‘ladi. Juda kam 
hollarda “ Shularni ko‘rib hayron qolasan kishi” tarzidagi ega va 
kesim shaxsda moslashmagan gaplar uchraydi: ega (kishi) III 
shaxsda, kesim esa II shaxsda. 
Fe’l - kesim I va II shaxsda ega bilan hamma vaqt sonda mos 
bo‘ladi: men bordim, biz keldik. Fe’l kesim III shaxsdagi ega bilan 
hamma vaqt sonda moslashavermaydi: 
a) shaxsni bildirgan lll shaxsdagi ega bilan fe’l-kesim sonda mos 
bo‘ladi: Nodir o‘rnidan turdi.Dehqonlar chigit ekdilar. 
b) ko‘plikdagi ega shaxs ( kimsa) ni emas, jonsiz voqelikni, 
narsa-buyumni bildirsa, fe’l-kesim ega bilan sonda moslashmaydi: 
O‘t-o‘lanlar bahor kelishi bilan ko‘karadi; 
v) ot-kesim ko‘pincha ko‘plikdagi ega bilan moslashmaydi: 
Majlisda Nazira aya, Salima opa va Alijon akalar bor edi.