Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA
Yüklə 1,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Linqvistik tipologiya
37 dil yarada idi. Onda necə olur ki, dünyanın müxtəlif guşələrində mövcud olan ayrı-ayrı dillərin arasında heç bir kontakt yaran- madığı halda müştərək elementlər baş vermiş olurdu? Bu suala cavab vermək üçün onu nəzərə almaq lazımdır ki, dünyanın han- sı ərazisində baş qaldırmasından asılı olmayaraq bütün insanlar idrakdan təfəkkürə keçidi olan şüurla yaranır. Təfəkkürün ya- ratdığı imitasiya prosesində isə oxşar tipoloji əlaqələrin olması istisna sayılmamalıdır. Məhz təbiətin insana və cəmiyyətə aid hadisə və proseslərin oxşar imitasiyalarla qavranılması ərazi eti- barı ilə bir-birindən uzaq məsafədəki dillərin arasında müştərək elementlərin yaranmasına səbəb olmuşdur. Burada yenə bir sual peyda olur ki, oxşar təfəkkürlə oxşar imitasiyalar baş vermiş- sə onda gərək yenə də dillər arasında da kök birliyi mümkün olaydı. Ancaq nəzərə almaz lazımdır ki, ilk insanların yaşadığı ərazinin, təbiətin, cəmiyyətin və fərdlərin bütün keyfiyyətləri bir-birinin üzərinə düşmür. İnsanların məskunlaşdığı ərazilərin bəziləri daşlı-kəsəkli, bəziləri dağlı-təpəli, bəziləri çay vadiləri, bəziləri meşəlik və s. ola bilərdi. İnsanların isə bir qismi bəsit və ya iti təfəkkürlü ola bilərdi. Ona görə də hansı məqamda ətraf aləmin, insanın və cəmiyyətin dərki ilə bağlı oxşar imitasiyalar baş verə bilmişsə həmin imitasiyaların formalaşdırdığı element- lərin arasında da müştərəkliklər yaranmışdır. Başqa hallarda isə fərqli elementlər əmələ gəlmişdir. Mövcud tədqiqatlarda da hökm verilmir ki, müxtəlifsistemli dillərin arasındakı bütün ele- mentlər genetik cəhətdən eyni olan koqnitiv köklərdən ibarətdir. Tədqiqatlarda, fakt budur ki, oxşarlığı təsdiq edilən elementlər- dən bəhs olunur. Dillər ayrı-ayrı ərazilərdə müxtəlif zamanlar ərzində for- malaşdığından mümkündür ki, analoji imitasiyalar əsasında baş verən tipoloji oxşarlıqlar da eyni vaxta düşməmiş olsun. Ona görə də hansı qrup sözlərdə müştərəklik olmasının təhlili üçün |