Mübariz yusifov linqviSTİk tipologiYA

Mübariz Yusifov
24
miyyətin inkişaf etdirilməsi tərəfdarı idisə nə üçün demirdi ki, 
“Bütün ölkələrin intellektləri birləşin!”. Əksinə, o dağıdıcı qüv-
vəni səfərbər etmək üçün “Bütün ölkələrin proletarları birləşin!” 
deyə haray salırdı. Nəticə nə oldu? Marksın proletariat ideyaları 
üzərində qurulan Sovet dövləti dövründə müharibələr, qırğınlar 
baş alıb getdi. Günahsız insanlar məhv oldu. Nəhayət Marksizm 
ideologiyasının yanlış yolunu tutmuş Sovet dövləti iflasa uğradı. 
Marksın dil haqqındakı nəzəriyyəsi də onun cəmiyyət barəsin-
dəki ideyaları kimi özünü doğrultmur. Çünki, Marksa görə “dil 
şüurdur”. Ancaq şüurun dilə çevrilməsi üçün idrak körpüsündən 
təfəkkürə keçid lazımdır. Dil isə təfəkkürün məhsulu kimi for-
malaşır və cəmiyyətin xidmətində inkişaf edərək zənginləşir. 
Marks dili şüurdan o tərəfə aparmadığı kimi, cəmiyyəti də prole-
tariat səviyyəsində görür. Şüurdan təfəkkürə irəliləyişi olmayan 
cəmiyyətdə isə intellektin fəaliyyətindən daha artıq proletariatın 
dağıdıcılıq psixologiyası formalaşır.
Alman təbiətşünası Fridrix Engelsin
(1820-1895) dil haqqın-
dakı görüşləri də Marksın sosioloji baxışları ilə üst-üstə düşür. 
Engelsə görə insanlar insanabənzər meymundan əmələ gəlmiş-
dir. Əmək meymunları insana çevirmişdir. Əmək, eyni zamanda, 
dilin yaranmasına səbəb olmuşdur. Bu nəzəriyyədə şüur nəzərə 
alındığı halda şüurun təbiətlə əlaqəsi və onun təfəkkürə münasi-
bəti unudulur. Dil birbaşa cəmiyyətin məhsulu kimi nəzərə alınır. 
Yəni belə çıxır ki, dili cəmiyyətin özü yaradıb. Engels də, əlbət-
tə, ağılsız deyildi və dilin yaranmasının cəmiyyətlə əlaqələndi-
rilməsindən yenə də inqilab qoxusu duyulurdu. Engelsin görüş-
lərində əsas prinsip budur ki, insan cəmiyyəti əməklə formalaşır. 
Cəmiyyət üzvləri cəmiyyətə sərf etdiyi əməyin qarşılığını ala 
bilmədiyi halda isə onu dəyişdirməyə də qadir olur. Beləliklə, 
söhbət cəmiyyət dilindən gedirsə, onda ibtidai səviyyədəki işarə 
dilindən daha artıq informasiya vasitəsi kimi formalaşmış dildən 

---