Mübariz yusifov m IL Azərbaycan Respublikası Prezidentinin

Nizamidə  azərbaycançılıq

ordusu  yox  idi  ki,  vuruşsun,  özünün  arzu  etdiyi  kimi  bir  milli 

dövlət  quruluşu  yaratmağa  nail  olsun.  Ancaq  Nizami  düşün­

düklərini,  təsəvvüründə  canlandırdıqlarını  qələmin  dilinə 

çevirməyi bacanrdı.  Bu qələm bütün qılınclardan iti və kəsərli 

idi.  Odur  ki,  Nizamidən  əvvəlki  dövlət  qurumları  Nizami 

dövründəki  və  ondan  sonrakı  zamanlarda biri  digərinin  varisi 

kimi 

formalaşa 

bilmədiyi 

halda  Nizaminin  ideyalan, 

dövlətçilik  barədəki  fikirləri,  düşüncə  və  arzulan  onun 

qələminin  bəhrəsi  kimi  yaşadı  və  bundan  sonrakı  dövrlərdə 

də  yaşamaqda  davam  edəcəkdir.  Nizamidən  əvvəl  və  Nizami 

dövründə  Azərbaycan  ərazisindəki  dövlətçilik  qurumlannm 

daimi,  stabil  sərhədləri  də yox  idi.  Bunun kimi,  hökmdarların 

özlərinin  də  sabit milli  mənşəyi  mövcud  deyildi.  Ona  görə  də 

qarət,  talan,  oğurluq,  qəsdçilik kimi  maddi-mənəvi  iflas  labüd 

idi.  Çünki  hökmdarlan  milli  mənəviyyat yox,  maddi  maraqlar 

daha  çox  düşündürürdü.  Mənşəcə  Azərbaycan  etnosuna  aid 

olmayan  və  Azərbaycançılıq  atributlarına  biganəlik  göstərən 

hökmdarlar  torpaq,  millət,  xalq  təssübkeşlərindən  uzaq 

olduğu  səbəbindən  dövlətçilikdə  milli  və  mənəvi  varislik  də 

formalaşa bilmirdi.

Nizami  dövrünün  tarixi  bizdən  uzaqlaşdıqca  o  zamankı 

dövlətçilik qurumları,  inzibati ərazi  sərhədləri,  onların  coğrafi 

məkanı,  etnik  mənsubiyyətin  daşıyıcısı  olan  adlar  da 

variantlaşaraq  dəyişikliyə  məruz  qalmışdır.  Ona  görə  dövrün 

ictimai-siyasi  xarakterini  canlandırmaq  və  olduğu  kimi 

təsəvvür  etmək  çətindir.  Lakin  mövcud  mənbələr  bazasında 

Nizami  dövrünün ictimai mühiti  və bu mühitdə Azərbaycançı- 

lığm səciyyəvi  əlamətləri barədə müəyyən təsəvvür yaratmaq 

istisna  deyildir.  Azərbaycan  məkanında  ərazilərin  inzibati 

bölünməsi  ərəblərin  xilafəti  dövründən  əvvəl  neçə  pərakəndə 

idisə,  sonralar da bu pərakəndəlik davam etməkdə  idi.  Əlbəttə 

ki,  hər hansı bir məkanda mərkəzləşmiş  dövlətin  mövcudluğu 

hegemon  dövlətlər  üçün  maraqlı  və  əlverişli  deyildi.  Çünki 

mərkəzləşmiş  dövlət qurumu  əhalinin  etnik və  milli  birliyinin 

təməlini  qoya  bilərdi.  Bu  da  bir  siyasət  idi  ki,  regional 

səciyyəli  etnik  təbəqə  öz  vahid  dövdətçiliyini  yarada

9

---