Mübariz yusifov m IL Azərbaycan Respublikası Prezidentinin

Nizamidə  azərbaycançılıq

də  türk  adının  «gözəllik,  «ağlıq»,  «paklıq»,  «yaxşılıq»,  «tə­

mizlik»,  «doğruluq»,  «mərdlik»,  «qəhrəmanlıq»,  «başçılıq», 

«qüvvətlilik», «ədalətlilik» rəmzi kimi  işlədildiyi göstərilir.1

Buraya,  hətta,  onu  da  əlavə  etmək  lazımdır  ki,  Nizami 

harada,  hansı  xalqda  yaxşı  nə  varsa  ona  «türk»  təşbehini 

qoşur.  «Türk»  sözünə  qoşulan  etiketləri  Məmməd  Əmin  Rə­

sulzadə  aşağıdakı  kimi  şərh  edir:  «Dilbər  deməli  olduğu  çox 

yerdə  şair  sadəcə  «türk»  deyir.  «Torke-delsetan»,  «torke- 

tənnaz»,  «torkc-nazənin-  əndam»  kimi  ifadələrə  Nizamidə 

tez-tez  rast  gəlinir.  Gözəl  gözdən  bəhs  edərkən  (Nizami) 

«türk  gözü»  («çeşme  torki»)  deyir,  onu  ahu  (ğəzal)  ilə 

müqayisə edir.  Hər hansı  gülüşün  şirinliyini  ifadə  etmək üçün 

ona «türk gülüşü» deyir.2

Bu  təşbeh  və  epitetlər  iranlılara,  fraslara  aid  olan  ifadə 

vasitələrində  işlədilmir.  Türk  adı  Nizamidə  o  qədər  uca, 

hörmətli  tutulr  ki,  hətta,  Leylinin  ətrafındakı  qızlara 

«Ərəbistanda  yaşayan  türklər»  deyir,  gözəllərin  sarayına 

«Türküstan»  deyir.  Xosrov  və  Bəhram  hər  ikisi  iranlı  olduğu 

halda,  Nizami  onların  döyüşünü  təsvir edərkən  «Türk  neyinin 

naləsindən türklərin boğazı tutuldu» deyir.

Nizami  «Yeddi  gözəl»  əsərində  «Xosrovun  Xavərəngdə 

yeddi  qızın  şəklini  görməsi»  hekayəsindəki  qızların  mənşəcə 

türklüyə (Azərbaycanlıya) aidiyyəti  yoxdur.  Bunlar Hind,  Çin, 

Xarəzm,  Slavyan,  Məğrib  (Şimali  Afrika),  İtaliya  (Qeysər), 

Kəsra  (İranın  Sasanilər  sülaləsindən  Ənuşirəvana  və  ondan 

sonra  gələn  İran  şahlanna  verilən  ad;  iranlı)  elindən  olan 

qızlardır.  Nizami  Azərbaycana  aid  əlamətləri  elə  işlədir  ki, 

onlar istər-istəməz  Azərbaycandan  olan  qızlar kimi  təsəvvürə 

gətirilir:

Rəsm etmişdi  gözəl yeddi  şux pəri 

Hər biri bir elin parlaq ülkəri 

Hind şahının qızı  sevimli Furək

1 Məmmədəmin Rəsulzadə.  «Azərbaycan şairi Nizami», Bakı, «Azərbaycan  Dövlət 

Nəşriyyatı»,  1991, s.  140-148.

2  Yenə orada, s.  142.