Müəssisə və əhali müayinələrində seçmə məcmunun əlaqələndirilməsinə və rotasiyaya dair

Elmi-texniki kadrların tərkibi və hərəkəti modeli

Elmi-texniki kadrlar

Daxil olması

İşdən çıxması

İxtisaslı

Daxili yerdəyişmə

Elmi-texniki fəa-liyyətlə məşğul

İş-siz-lər

İqti- sadiqey-ri-fəal

Elmi-texniki fəaliyyətlə məşğul olanlar

mayan
Nüvə

İxti-sassız

Potensial

Elmi-texniki fəaliyyət- lə məşğul olmayan

Mobillik

Ehtiyat

Ali və orta ixtisas təhsil müəssisələri-nin məzunları

Elmi-texniki sahədə işə qəbul olunmuş qeyri-ixtisaslı işçilər
İxtisaslı miqrantlar

Elmi-texniki sahədən başqa yerə keçmiş qey- ri-ixtisaslı işçilər

İxtisaslı miqrantlar

Ölənlər

3.4. Elmi təşkilatların maddi-texniki bazasının statistik qiymətləndirilməsi

Tədqiqatçılar elmi biliklərin istehsalı prosesində müxtəlif maddi (kompüter, cihaz və s.) və qeyri-maddi (ideal - bilik, məlumat, informasiya) ehtiyatlardan istifadə edirlər. Əvvəllər toplanmış elmi biliklər, materiallar, reaktivlər əmək cisimləri hesab edilir və elmi tədqiqatların növbəti mərhələlərində əmək cismi kimi istifadə olunur. Elmi istehsal vasitələrinin vəziyyəti məhsuldar qüvvələri, elmin inkişaf səviyyəsini əks etdirir, onun gələcəyini, elmi-texniki tərəqqini müəyyən edir.

Elmin maddi-texniki bazası dedikdə, elmi-tədqiqat və işləmələr sferasında istifadə olunan və elmi (zehni) əməklə qarşılıqlı əlaqəli texniki vəsait və əmək cismi başa düşülür. Elmin maddi-texniki bazası ölkənin elmi potensialının mühüm tərkib hissəsidir. Maddi-texniki baza əsas və dövriyyə fondlarından ibarətdir. Elmi tədqiqat və işləmələrin əsas fondlarına (vasitələrinə) aiddir: binalar və tikililər, ötürücü qurğular, maşın və avadanlıqlar, o cümlədən təcrübə, eksperimental qurğuları (elmi-tədqiqat gəmiləri, radioteleskoplar), elmi cihazlar, avtomatizasiya vasitələri, hesablama texnikası, nəqliyyat vasitələri, alətlər, inventarlar və müəssisənin balansında olan əsas fəaliyyət üçün istifadə edilən sair vəsaitlər.

Elmin maddi-texniki bazasının statistikasında dövri hesabatlardan və birdəfəlik müşahidələrdən istifadə edilir. Bu hesabatlarda əsas vəsaitlərin və qeyri-maliyyə aktivlərinin mövcudluğu və hərəkətinə dair məlumatlar göstərilir və müəssisənin mühasibat uçotu məlumatlarından (təhvil-təslim aktı, inventar kartoçkaları, qeydiyyat kitabları və s.) götürülür.

Elmi fəaliyyətin maddi-texniki bazasını obyektiv və doğru qiymətləndirmək üçün mühasibat uçotu beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmalı (təbii ehtiyatların qiymətləndirilməsi, əsas kapitalın istehlakı, bərpası), əsas vəsait beynəlxalq standartlara uyğun təsnifləşdirilməlidir. Elmi tədqiqat və işləmələrin yerinə yetirilməsində istifadə dərəcəsinə görə əsas, əlavə və xidmətedici funksiyalarda istifadə edilən avadanlıq digər əlamətlərə (dəyərinə, istismar müddətinə, köhnəlmə dərəcəsinə və avtomatizasiya səviyyəsinə) görə də qruplaşdırıla bilər.

Elmi təşkilatların əsas fondlarla təminatının təhlili üçün ümumiləşdirici göstəricilərdən: fond və texnika ilə silahlanmadan istifadə edilir. Fondla silahlanma göstəricisini tapmaq üçün elmi tədqiqat və işləmələrdə istifadə olunan əsas vəsaitlərin dəyərini onlarda çalışan işçilərin sayına bölmək lazımdır. Texnika ilə silahlanma göstəricisini isə maşın və avadanlıqların dəyərini tədqiqatçıların sayına bölməklə tapmaq olar. Əsas göstərici kimi cihaz və hesablama texnikası ilə tədqiqatçıların silahlanması hesab edilir.

Elmin maddi-texniki bazası haqqında əlavə məlumat əldə etmək üçün birdəfəlik müşahidələrdən istifadə edilir. Müşahidələr maddi-texniki bazanın tərkib hissələrinə dair daha geniş məlumat toplayır. Məsələn, cihazlar, avtomatlaşdırma vasitələri, laboratoriya avadanlığı, hesablama texnikası, az qiymətli və tez xarab olan əşyalar və s. Eyni zamanda elmi təşkilatları – elmi-tədqiqat, layihə-konstruktor, sınaq-eksperimental, inzibati-idarəetmə və köməkçi fəaliyyət növünə görə qruplaşdırmaq lazımdır. Belə qruplaşma tədqiqatçıların texnika ilə silahlanma səviyyəsini dəqiq hesablamağa imkan verir.

Elmin maddi-texniki bazasının statistikası üçün əsas vəsaitin bazarda satış qiyməti, onların qalıq dəyəri (amortizasiya məbləği çıxılmaqla), istifadə dərəcəsinə görə əsas vəsaitlərin paylanması (istismarda, ehtiyatda, tikilməkdə, yenidənqurmada, qismən ləğv edilmiş, konservasiya edilmiş, fiziki və mənəvi köhnəldiyinə görə istifadə edilməyən), texniki vəsaitin elmi yeniliklər əldə edilməsi üçün ekspert qiymətləndirilməsi, onun yenilik və praktiki dəyəri üzrə ekspert qiyməti və digər göstəricilər lazımdır. Əsas vəsaitin vəziyyətinin təhlili üçün onun köhnəlmə dərəcəsini və istismar müddəti qurtarmış əsas vəsaitin hissələrinin köhnəlməsinə dair məlumatlardan istifadə edilir. Elmi təşkilatların bina və yerlərinin əsaslı təmirə ehtiyacı olan və qəza vəziyyətində olan sahələrinə dair məlumatlar zəruri hesab olunur.