MUĞla üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ

 
II.2.1.1.2.3. Yükleme Hâli (Akkuzatif Hâli) +n, +(n)I, +(n)U 
 
 
Standart Türkmencede ekin yalnızca düz ve dar ünlülü (ı, i) şekilleri bulunur. 
Günbed Ağzı’nda ise yükleme hâli eki yuvarlak ünlü ile biten kelimelere 
eklendiğinde genelde uyuma girer. Bu nedenle ekin dar ve yuvarlak ünlülü (u, ü) 
şekilleri de kullanılır. 
 
 
dünyanï dőŕt aylanmış 10/7; awådanlıyάllάŕ oġlanï.  06/45; ġadınım śän neCúŕ allıŋ 
bunı, diydim. 05/34; aγδi kümiş ey xaltanï 10/16; inni śännä mάniśini āytabeŕ. 10/2; 
inniki oγlållaŕ bilmäŕ  onï. 08/1; bu ġıyδıŋ  śoqıγınna aliyά  αliŋä,  ġaçiyά,  ġaçänna 
yaŋqı dœwlä. 03/28; aγaçıŋ  eē - aγaçıŋ biŕ  şāxaśını  alıp eē  dάliläŕi  şu  δikŕï oqıyïp 
dάliläŕi yençip ġåwı ediyαmışDıq. 10/4; şucúŕä  şey edip śaqladım  şonlaŕï. 05/39; 
õnśoŋ  αliŋe Daqıliyά kümüş  ġulp, kümüştän bu büδeλüğü  bōliyά,  ġoşma büδeλük 
díyä’lläŕ oŋa. 01/43; beylä büδeλük Daqıniyάllά, õnśoŋ yüδüğünü Daqiyάllάŕ şēylä, 
håwa. 01/45; śeyŕiyeŕek, oynayaŕaq deŋDūşlaŕï tamām oġlanıŋ yüδünü  śıyıŕmāna 
gäliyä'lläŕ,  ġutlamana gäliyä'lläŕ  şucúŕü hämmä δāD. 06/30; çıqśaŋ, díydim ayaγınï 
                                                 
86
 patışanıŋ > pāşşa(nı)ŋ, xazınanıŋ > hazīnā(nı)ŋ, arçanıŋ > arçā(nı)ŋ, gamçınıŋ > ġamçī(nı)ŋ, 
deryanıŋ > deryā(nı)ŋ vb. Berdiyev, R., S. Kürenov, K. Şamıradov, S. Arazkuliyev, a.g.e,  s.246. 
87
 seniŋ > se(ni)ŋ, onuŋ > o(nu)ŋ, şonuŋ > şo(nu)ŋ, meniŋ > meŋ. bkz. Berdiyev, R., S. Kürenov, K. 
Şamıradov, S. Arazkuliyev, a.g.e,  s.249. 

 
83
díydim śädeme düşäŕ -yaŕa düşäŕ, díydim. 05/10; mänim śάyamiŋ tamām çaŕġaDınï, 
yāγlıγınï, tamām δāDlaŕınï aldılά. 05/26 
 
 
İyelik sonrasında  yükleme hâli eki +n’nin şu örnekleri vardır: 
 
onï bilmäśäŋ śäni şişiŕ
i
yä'ŕ -ġaŕnıŋ şişiŕ
i
yä'. göwśün şişiŕiyä'. 10/49; õnśoŋ biδim bυ 
gälinimiδ beylä otυŕanna ġāyin
än
äśi gäliyä', αlin δāDlï śowġatlï; gäliniŋ yüδün açïyά. 
01/39. 
 
II.2.1.1.2.4. Yönelme Hâli ( Datif Hâli) +A, +gA 
 
 
Yönelme hâli eki +A veya -+gA şeklindedir. Alili, Salır, Sarık, Ersarı, Teke, 
Çovdur Ağızları’nda ekin dudak uyumuna bağlı olarak +O şekli
88
 bulunmasına 
karşın Günbed Ağzı’nda ekin ünlüsü her zaman düz ve geniş ünlülüdür. 
 
baγa āytıp duŕıŕ dā. 08/18; biδim oġlallaŕımıδï yaγınıŋ aşaγına ġoyυp biŕ śa‛at, ikki 
śa‛at ōnnon śōŕā öyä śalıp -ōnnon śōŕā çıxıp gittilä'. 05/27; õnśoŋ biŕbiŕinä yóŕtişip 
baŕiyάlάŕ. 03/9; gälin ġıyδa bíŕ iştiŕ 07/34; õnśoŋ biδim öyä gäldiläŕ. 05/9; şonnon 
öyümä gäldim. 05/38; biδden śaγa kim gäŕäk, diyyä'ŕ. 03/12; śiδä dä xudāy yetiŕśin. 
06/17; altmış üç yaşa baŕānda diyi; biŕ cäşin tutiyάŕlάŕ, diyi. 06/5; yeŕe vuŕdım 
palta΄nï 10/15; mυγa da ġaŋŕaq díyä’lläŕ; bālıγı  şēylä tu΄tmayά, onυŋ naqşini bu 
bālıγa ġoyıpDı΄ŕlaŕ. 01/25. 
 
 
ET’de yönelme hâli eki -gA’dır. Günbed Ağzı’nda ekin bu eski şekli de 
kullanılmaktadır. Ersarı ve Yomut Ağızları’nda da ET’deki -gA eki varlığını 
sürdürmektedir
89
. 
 
õnśoŋ  oŋa  ādamśï  ġoşıyά: 01/90; aγ öyümüδgä  íşik 07/27; oġlanıŋ  üśtine pul 
śaçïyάllάŕ. 04/45; aγδıŋa ballaŕ damśín 02/19 (< aγıδ + ı + n + ġa); õnśoŋ gälin 
                                                 
88
 gözüne > gözünö, söze > sözö, sülgüne > sülgünö, kervene > kervönö, oduna > ōzuno, özüŋe > 
őzüŋö, oglana > oġlono, gözüme > gözümö vb. Berdiyev, R., S. Kürenov, K. Şamıradov, S. 
Arazkuliyev, a.g.e, s.252. 
89
 güyçlä-güyşlǖge, Sara-Sārīġa, patışa-pātışşāġa vb. Berdiyev, R., S. Kürenov, K. Şamıradov, S. 
Arazkuliyev, a.g.e, s.252. 

 
84
bōlanda bőŕük ayıŕıp  ġāynaγaśıŋa ßeŕiŕdik. 01/35 (< ġayın + ana + śı + n + ġa); 
göδünü āşġawaŕ ġoyıp källäśinä śellä ġoydυm; üśśüŋä dä içmäk ġoydυm. 05/21 (< 
üśt + ü + n + gä). 
 
II.2.1.1.2.5. Bulunma Hâli ( Lokatif Hâli) +dA 
 
 
Bulunma hâli ekinin ET’de +ta, +tä, +da, +dä olmak üzere dört şekli 
bulunuyordu
90
. Günbed Ağzı’nda da ekin bu dört şekli kullanılır. Bunun yanı  sıra 
ekin ünsüzü nadiren d ile t sesi arasında bir sesle telaffuz edilir. 
 
allā beŕene oġul beŕśin, beŕmediġide  ġıyδï olśυn. 08/17; altmış üç yaşlaŕında 
pīyġambäŕ yaşï diyip śadaqa edíyä’lläŕ. 06/9; bōśtālli bőŕük, tekenaqşlï bőŕük, 
üyşüŕmäli bőŕük, o nä o tiŕāllï bőŕük,  şucúŕä bőŕük tökülüŕ  ġuŕwāllıqDa. 01/33; 
bucúŕü dāśtānlaŕ qadímdä  bā. 03/30; bυ kitapta  bā. 08/24; nä'çä yάşıŋda? 01/5; 
ohōm dä'mi biδ diyäm üç waqtά tüŕkmän ŕαśimläŕimiδiŋ biŕniçäği yitip gitti. 01/10; 
oγlållaŕ heŕ yıl aŕaδada oqiyάllά. 08/26; ġúmbättä āycan, ŕahimiŋ öyläŕiŋnä. 10/62. 
 
 
Ek, ünsüzle biten bir kelimeye eklendiğinde sıklıkla ünsüzü kelimenin 
sonundaki ünsüze benzeşerek değişir. 
 
altmış yaşınna  śadaqa edip ohōm köynäk giydiŕdiläŕ,  ġatlamα  őŕttiläŕ. 06/2; ohōm 
māmaśï öyünnä toy ediyä', śadaqa ediyä'. 06/33; õnśoŋ bunυŋ dőŕt töwöŕöğü döwüx 
ōliyά; oŕtaśınna  ġıyδ  bōliyά. 03/24; toylåŕda -toylåŕda  āxıŕınna  āyDıp nemayiş 
edíyä’lläŕ, şucúŕü film çekiyä'lläŕ, nemayiş edíyä’lläŕ. 10/30; gäliŕ atliŋ içinne 07/38. 
 
II.2.1.1.2.6. Uzaklaşma Hâli (Ablatif) +dAn 
 
cennättän cāyï bōlśın02/21, cennättän cāyï bōlśín 02/25; inni bulaŕ da yāddan çıxıp 
βaŕiyά  yυwaş  yυwaş. 01/27, yāddan  çıxıpdıŕ inni, waxt geçipdiŕ. 03/31; ayaγınï 
beylä beylä beylä beylä baśiyά, bu ġıyδiŋ αlindän tutiyά. 03/27;  içtän oqıyśa 
                                                 
90
  aġrıġ+ta, baş+ta, yol+ta, ıraq+ta; yir+dä, ködüg+dä, aya+da. Gabain, A. V.  (2000), Eski 
Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s.64. 

 
85
oqıyıβeŕśä feyδ beŕäbil
i
yä'ŕ. 10/58; bυ kimiŋ gälini bυ  śeyit mätiŕ  hācïŋ gälini, 
dāşındın  śäśi gäliyä'ŕ diyäŕdik dā´. 01/61 (Türkçesinin etkisi). 
 
Yuvarlak ünlülü kelimelere eklendiğinde ekin ünlüsü genelde yuvarlaklaşır. 
Teke, Ersarı, Sarık, Göklen, Çovdur, Alili Ağızları’nda, Emreli, Garadaşlı, Yomut 
Ağızları’nın kuzey alt ağızlarında da uzaklaşma hâli ekinde aynı ses olayı görülür: 
obadan > ōvodon, suvdan > suwdon, yaşuludan > yaşul(u)don, yokardan > yoqordon, 
toydan > toydon, gözünden > gözündön, günden < günnön vb.
91
 
 
biδim oġlallaŕımıδï yaγınıŋ aşaγına ġoyυp biŕ śa‛at, ikki śa‛at ōnnon śōŕā öyä śalıp -
ōnnon śōŕā çıxıp gittilä'. 05/27; aŋŕıśï haδŕäti ośmannan gäliyä'ŕ -haδŕäti ośmannan 
gäliyä'ŕ- 10/37; şonnon öyümä gäldim. 05/38. 
 
Sonu “n” ünsüzü ile biten kelimelere eklendiğinde ekin ünsüz benzeşerek 
n’ye değişir.
92
  
 
biŕbiŕläŕinnän güyç alyάn gälyä'n adamlά tā mυŋ qāqaśiŋa yetiyä'. 10/45; õnśoŋ, üç 
gúnnän  śonŕa dőş getiŕdiläŕ. 04/31; dőş getiŕännän  śōŕa, õnśoŋ  āyttan  śonŕa 
apaŕdılaŕ. 04/32; āyt díy dā oġul ġıyδï ġåwı ayDaŕ mennän. 06/5; 
 
II.2.1.1.2.7. Vasıta Hâli ( İnstrumental Hâli) +lAn, +lA 
 
toynuqla΄ deptiŕmä, 04/16; şahlan (ökeŕe?) gidäŕ 07/45; cūwśï dolu küncilän 07/54 
 
II.2.1.1.2.8. Yön Gösterme Hâli (Direktif) +rA 
 
ġıyk da çıyq oġlållaŕ düşiniyάllάŕ oŕayı, yóŕtişiyάllάŕ. 03/33. 
 
 
 
                                                 
91
  krş. Berdiyev, R., S. Kürenov, K. Şamıradov, S. Arazkuliyev, a.g.e, s.262. 
92
  krş. a.e., s. 261. 

 
86
II.2.1.1.3. İYELİK ÇEKİMİ 
 
Tablo 3 İyelik Çekimi  
 Günbed 
Ağzı Standart 
Türkmence 
1. t.ş. 
-Im, -Um 
-(I)m, -(U)m 
2. t.ş. 
-Iŋ, -uŋ -(I)ŋ, -(U)ŋ 
3. t.ş. 
-I /-U, -śI -I, 
-sI 
1. ç.ş. 
-ImIδ, -mıδ -(I)mIz, 
-(U)mız 
2. ç.ş. 
-IŋIδ 
-(I)ŋIz, -(U)ŋIz 
3. ç.ş. 
-laŕI 
-I, -sI 
 
1. Tekil Şahıs İyelik Eki 
 
emmā dāiŕemde adam yōktıŕ. 10/48; şonnon öyümä gäldim. 05/38; āyım gúnỉm śōnā 
ġıyδ02/17, āyım gúnỉm maya ġıyδ 02/15; inni xūdāyçıγım şu śalamättä, ŕāxat maδālï; 
xǒmäyni gäldi ŕāxat bōldυq. 05/43; onï göŕmäśäm yüŕeğim yaniyä'ŕ” diyyä'ŕ  dā 
01/85; õnśoŋ mυnï dā΄yımıŋ – dā΄yım bilän dā΄yımıŋ heläyi gäldi, qudaçlıġā. 04/29; 
yoxśa őδỉmiŋki βā, őyle oloqō΄n şeyläŕ, bä'ş dάnä ġuppåśï βāŕdї. 01/58. 
 
2. Tekil Şahıs İyelik Eki 
 
qāqaŋ kimmiştik –dä'däŋ? 10/40; őδỉŋden āyt. 01/5. 
 
3. Tekil Şahıs İyelik Eki 
 
onıŋ hıqmatınάm yetişip bilmäyä'ŕ. 10/50 (< hıkmat + ı + n + a + ham); “íyδi yaŕaśın 
íymānlï bōlśın” díyä’lläŕ, bāŕamıδda.02/2; bυ kimiŋ gälini bυ śeyit mätiŕ hācïŋ gälini, 
dāşındın  śäśi gäliyä'ŕ diyäŕdik dā´. 01/61 (< daş+ı+n+dın);  āyDıp  āyDıp feyδ alıp, 
feyδ alıp bíhūş  ōliyά, hāldan giDiyä' onï ġaldıŕmaγına bíŕi gäŕäk feyδ alıp xūşdan 
gidiyά. 10/53; biŕ gún otï`tdıq õnśoŋ bu oγlallaŕıŋ  śüydü, çőŕœγỉ  yōqtï –çőŕöğỉ. 
05/29; bőŕiği pullu bä'wek 07/51; cūwśï dolu küncilän 07/54; dāşï bōliyά; ġıδıl śoqυ 
dāşï bōliyά. 03/25; emmā ägäŕ boşaDan adam bōlmaśa şişiyä'ŕ -ġaŕnï şişiyä'ŕ, ġåwı 

 
87
ōlmıyάŕ. 10/57; göδünü  āşġawaŕ  ġoyıp källäśinä  śellä  ġoydυm; üśśüŋä dä içmäk 
ġoydυm. 05/21; hämmäśi yāddan çıqıp qaldï. 06/49; inni ayıŕdıq Da śattıq Da, śeyŕini 
göŕüp. 01/57; õnśoŋ bunυŋ dőŕt töwöŕöğü döwüx ōliyά; oŕtaśınna ġıyδ bōliyά. 03/24; 
õnśoŋ mυnï dā΄yımıŋ – dā΄yım bilän dā΄yımıŋ heläyi gäldi, qudaçlıġā. 04/29; õnśoŋ 
oŋa  ādamśï  ġoşıyά: 01/90; õnśoŋ yeddi yılda, altı  yılda oγlånı göŕüp bilmeyä' dā; 
baγŕı  dāş  bōliyά. 01/89; pėyġambäŕläŕ œwlaDï 10/22; qāqaśï bilän nä'neśi -ecäśi 
ŏŕuśġat beŕiyä'ŕ. 04/10; õnśoŋ biδim bυ gälinimiδ beylä otυŕanna ġāyin
än
äśi gäliyä', 
αlin δāDlï śowġatlï; gäliniŋ yüδün açïyά. 01/39. 
 
1. Çoğul Şahıs İyelik Eki 
 
nä'me yeŋimiδi naqış ediyäŕdik, köyneğimiδiŋ eteğini awådan ġıŕa diyyä' naqış 
edyärdik. 01/11; aŕqamıδδa doġånlaŕ bōlmān bōlmān üş dάnä doġånım bōldï. 04/28; 
oġlan bōlanda nä'me ŕαśimläŕimiδ bāŕ biδim? 06/23; biŕnä'çemiδ ġoyun öldiŕiyä'ŕ -
śadaka ediyä'ŕ. 06/28; ġuppåmıδï mi? 01/57; ‘āxunυmıδ ōtıŕıp güŕŕüŋ beŕcäk díydi. 
05/4; aγ öyümüδgä íşik 07/27; emmā, oqiyāllaŕımıδ ayŕıllï. 10/63 
 
2. Çoğul Şahıs İyelik Eki 
 
iδin veŕśäŋiδ ġıyδıŋıδï oġlυmıδa gälin edip alcaq. 04/23; αliŋiδ ā’γŕimaśın. 01/9 
 
3. Çoğul Şahıs İyelik Eki 
 
śeyŕiyeŕek, oynayaŕaq deŋDūşlaŕï tamām oġlanıŋ yüδünü  śıyıŕmāna gäliyä'lläŕ, 
ġutlamana gäliyä'lläŕ  şucúŕü hämmä δāD. 06/30; dōśtlaŕï, deŋtūşlaŕï, bā΄cılaŕï, 
ġaŕdaşlaŕï hämmäśi úşişyά, oġlanıŋ dāşından toy edíyä’lläŕ, śadaqa edíyä’lläŕ. 06/41; 
biŕbiŕläŕinnän güyç alyάn gälyä'n adamlά tā mυŋ qāqaśiŋa yetiyä'. 10/45 
 
II.2.1.1.4. SORU EKİ 
 
 
Soru eki -mI şeklindedir. Yuvarlak ünlülü şekilleri kullanılmaz. İsme veya 
fiile eklenebilir. 

 
88
 
ohōm dä'mi biδ diyäm üç waqtά tüŕkmän ŕαśimläŕimiδiŋ biŕniçäği yitip gitti. 01/10 ; 
őwünçäk dä'mi göwek enäni gätiŕiyä'llä. 06/25; oγlan  ŕαśimi bōlanda  mı? 06/24; 
gäliniŋ āydïmlaŕï bā mï gäliniŋ? 01/79; yüŕœk şuŋa yandï mi 02/14; aydım biläŕ mi 
diyyä'ŕ, aydım. 02/7; śän ata mindiŋ mi? 04/48; duŕbinä baqyάŋ dä'l mi? 06/6; őδiŋ 
āytıp bilmiyä'ŋ mi? 10/39 
 
II.2.1.1.5. AİTLİK EKİ 
 
göδi göŕmäyä' āşġawaŕ bōlśa õŋ mυniŋki mυndan çıqśın. 05/25; gäliniŋki ġıyδıŋqï΄ 
faŕġ ediyä'ŕ: 01/70; yoxśa őδỉmiŋki βā, őyle oloqō΄n şeyläŕ, bä'ş dάnä ġuppåśï βāŕdї. 
01/58; yōq çaŕşamba, o çaŕşamba vilayätiŋki håwa, håwa. 08/28; nowŕuδ fāŕślaŕıŋqï. 
09/1 
 
II.2.1.2. İSİM ÇEKİMİ 
 
II.2.1.2.1. Şimdiki Zaman 
 
Tablo 4 İsim Çekimi / Şimdiki Zaman Çekimi 
 
 
Günbed Ağzı 
 
Standart Türkmence 
1. t.ş. 
___ -dIrIn 
2. t.ş. 
___ -dIrśIŋ 
3. t.ş. 
-dIŕ, -Dıŕ, -tIŕ -dIr 
1. ç.ş. 
___ -dIrIś 
2. ç.ş. 
-dIŕśIŋIδ -dIrśIŋIδ 
3. ç.ş. 
-tıŕlaŕ -dIrlAr 
 
 
İsmin  şimdiki zaman çekiminin 1., 2. tekil şahısla ve 1. çoğul  şahısla 
çekimlenen örneği yoktur. Diğer şahıslar ile şu şekilde çekimlenir: 
 
 
 

 
89
3. Tekil Şahıs 
 
pīyġambäŕ yaşında -pīyġambäŕ yaşında ahā ŕαśimdiŕ. 06/5; acaba ey śıŕlï bendädiŕ 
ey 10/12; bu díydim, gőδi göŕmäyä', böyük bābadıŕ bu, díydim. 05/23; bu kitābï 
bunlά bāŕdıŕ. 04/19; bulaŕ nä'me günācıktıŕ, öyüŋ içinde baxıyıŕlaŕ otiŕillά, díydim. 
05/14; mäniŋ ballim hıncıdı΄ŕ 07/53; gälin ġıyδa bíŕ iştiŕ 07/34; elläŕi bāŕ kümişti΄ŕ 
07/22; mυŋά śāqçan díyä’lläŕ; tüŕkmän malaγıŋ naqşi ol tüŕkmän naqşidi΄ŕ, tamām. 
01/21; œwliyalά niŕdediŕ ey 10/10; kim çāγıŕśa şonnaDıŕ ey 10/11; emmā dāiŕemde 
adam yōktıŕ. 10/48; tüŕkmän ŕαśimläŕ kä'ndiŕ. 06/49 
 
2. Çoğul Şahıs 
 
ġåwı δāDlaŕ aydannıŕśıŋıδ-a! 06/20 
 
3. Çoğul Şahıs 
 
män díydim, nä'me günācıktıŕlaŕ bulaŕ diyändä, “śäniŋ işiŋ bōlmaśın” díydi śäŕwāδ. 
05/18; 
 
II.2.1.2.2. Görülen Geçmiş Zaman 
 
Tablo 5 İsim Çekimi / Görülen Geçmiş Zaman  
 
 
Günbed Ağzı 
 
Standart Türkmence 
1. t.ş. 
___ -dIm 
2. t.ş. 
___ -dIŋ 
3. t.ş. 
-dI, -tI 
-dI 
1. ç.ş. 
___ -dIk 
2. ç.ş. 
___ - 
dIŋIδ 
3. ç.ş. 
___ -dIlAr 
 

 
90
 Günbed 
Ağzı’na ait metinlerde, isimlerin yalnızca görülen geçmiş zamanın 
üçüncü tekil şahıs çekimine örnekler vardır. 
 
bυ  şēylä kitāptı. 08/25; kä'n δāDlaŕ  βāŕdï,  őδim nä'me yāddan çıqtï. 04/24; 
yoqaŕśında üç dάnä ġuppåśï βāŕdï,  işitiŕ Daqınaŕdıq. 01/59; bä'ş dάnä emmuśi βāŕdï; 
hemmäśi ayŕıldï. 10/67; yoxśa  őδỉmiŋki  βā,  őyle oloqō΄n  şeyläŕ, bä'ş  dάnä  ġuppåśï 
βāŕdї. 01/58; o δamanna maşín täδä çıqıptï –moDtı  dā  şucúŕü moD täδä, maşín 
ġıt
ı
ŕaqtï. 04/49; onï göŕmäśäm gœwún biŕ xoştï diyyä'ŕ. 01/77, gœwún biŕ xoştï 
01/92; mυŋ biŕ ämmiśi bātdï;  ġåwı oqiyatDï heyweŕä  δeŕängdi. 10/72; qadím 
ŕαśimläŕ kä'ndi. 06/47; gœwún biŕ xoştï. 01/83 
 
II.2.2. SIFATLAR 
 
II.2.2.1. NİTELEME SIFATLARI 
 
 Niteleme 
sıfatları niteledikleri ismin iç bünyesi, durumu, yapısı, hacmi gibi 
doğrudan öz niteliği ile ilgili vasıfları gösterme fonksiyonuna sahip kelimelerdir
93
. 
 
aγ öyümüδgä íşik 07/27; mυŋ biŕ ämmiśi bātdï;  ġåwı oqiyatDï heyweŕä  δeŕängdi. 
10/72; ālaca köynäk giydiŕmä, 04/13; ġadím δamanna oloqō΄n dä'däläŕ bilän ecäläŕ 
βeŕiyä'ŕdi. 04/20; āl yāŋaqtan öpşädin 04/17; feyδ beŕyä'n adamlά öldi, aγtıqlaŕï bā. 
10/43; döŕt  őŕǖm  śaçlï,  ġıyδ  ġaläm  ġāşlï. 01/76; bulaŕıŋ hemmäśi  güyçli adamlά - 
ya‘ni feyδ beŕyä'n adamlά, güyçli ādamlά. 10/44; bυ  şēylä kitāptı. 08/25; şucúŕü 
ġadím δamanna oloqō΄n dä'däläŕ bilän ecäläŕ βeŕiyä'ŕdi. 04/20; yätím oġlan çāγıŕdım 
08/12;  ġadím ġoca heläyläŕ beylä yapıpdıŕ. 02/5; hā ġaŕa maşín βāŕ  - śäŕwāδıŋ ġaŕa 
maşíni bā
ŕ
dï. 04/37; ohōm  ġaŕŕı ecäm mυŋa  ŏŕuśġat beŕdi. 04/30; ġåwı  δāDlaŕ 
aydannıŕśıŋıδ-a! 06/20; dāşï bōliyά;  ġıδıl  śoqυ  dāşï bōliyά. 03/25; ġoşma biλeδük 
díyä’lläŕ. 01/44; täδä maşín çıqıptï dā; inni kä'n maşín çıqıpdıŕ  dā. 04/51; inniki 
oγlållaŕ bilmäŕ onï. 08/1; kä'n maşín yōqtυ; aŕaβa bilän αkitiŕdiläŕ şucúŕü. 04/43 
 
 
                                                 
93
 bk. Açıkgöz, H., M. Yelten  (2005), Kelime Grupları, İstanbul: Doğu Kütüphânesi Yayınları, s.37. 

 
91
II.2.2.2. BELİRTME SIFATLARI 
 
 
Nesneleri belirten bu sıfatlar dörde ayrılırlar: İşaret sıfatları, sayı sıfatları, 
soru sıfatları, belirsizlik sıfatları. 
 
II.2.2.2.1. İŞARET SIFATLARI 
 
Adları göstererek belirten sıfatlardır. Çekim eki almazlar. Günbed Ağzı’nda 
kullanılan işaret sıfatları şunlardır: 
 
II.2.2.2.1.1. bu 
 
õnśoŋ bu şonnan yaŋqı aydanım yāləq öyä giŕiptiŕ, bu dä'däśi yatıydı. 05/20; õnśoŋ 
bu ġıyδï dœw alıp ġaçiyά, - dœw alıp ġaçiyά. 03/22; bu tāyda õnśoŋ bu tāyda aś
ı
b 
Dakiyάlάŕ. 01/53; õnśoŋ  bu  íŕanıŋ da śäŕwāδlaŕï bā axıŕï bulaŕ da gäldi, öyä 
dökỉldilä'n. 05/7; biŕ gún otï`tdıq õnśoŋ  bu  oγlallaŕıŋ  śüydü, çőŕœγỉ  yōqtï –çőŕöğỉ. 
05/29 
 
II.2.2.2.1.2. şu 
 
inni män nä'me şu waxtlaŕ biŕ āydış çıqtï. 02/1; aγaçıŋ eē - aγaçıŋ biŕ şāxaśını alıp eē 
dάliläŕi şu δikŕï oqıyïp dάliläŕi yençip ġåwı ediyαmışDıq. 10/4 
 
II.2.2.2.1.3. o 
 
o  ġıyδlaŕa tikip giydiŕiŕdik 01/34; o waxt oġlån alıp  ġāçiyά gidiyä'. 03/32; mυŋ 
qāqaśï ki ayŕıllï, başqa hiç kimde yōq -āδ βā, o güyçdä āδ βā. 10/46; lāγıŕ laγıŕ lāγıŕ 
lāγıŕ edip, heŕ mōġe ki gälin gäliyάkάn o śäś bilän biliŕdik. 01/60; 
 
 
 
 

 
92
II.2.2.2.1.4. ol 
 
mυŋά  ġaŋŕaq diyyä'lläŕ;  ol  bālıq tutilmiyά, onıŋ  ġaŋŕaq naqşi. 01/20; góδδä  ol 
tüŕkmän ŕαśim. 01/41 
 
II.2.2.2.1.5. şol 
 
şol  oγlanıma íymişti΄ŕ 07/24; gälin bōlannan  śoŋ  āndaγïnï, -şol  ālın giycαğini- 
āndaγïnï ġoy
ï
yά. 01/37  
 
II.2.2.2.2. SAYI SIFATLARI 
 
 
İsimlerin önlerine gelerek onların sayısını belirten sıfatlardır. 
 
II.2.2.2.2.1. ASIL SAYI SIFATLARI 
 
 Tek 
başlarına sayı ismi görevinde bulunan kelimeler, bir ismin önüne gelerek 
onu sayı bakımından belirttiklerinde asıl sayı sıfatı fonksiyonunda kullanılırlar. 
 
Tek kelimelik asıl sayı  sıfatları: ol biŕ  αliŋä yüδük Daqıyά'lάŕ,  biŕ çaŕġaD 
Daqıyάllάŕ. 06/11; õnśoŋ üç, dőŕt gún śoŕā bulamaq edíyä’lläŕ. 06/29; oŋa üç dάnä 
qulxwallah oqıyάllάŕ,  biŕ  dάnä alkım oqıyάllάŕ. 02/3; inni hämānäDän nä'me, biŕ 
ġıyδ öydä mi, ikki Dάnä ġoca nänä gäliyä' mυnı ġudaçlıġa. 04/1; hämmäśi śektä etti, 
älli yaşta, älli biŕ yaşta. 10/66; altmış yaşınna śadaqa edip ohōm köynäk giydiŕdiläŕ, 
ġatlamα  őŕttiläŕ. 06/2; yoxśa  őδỉmiŋki  βā,  őyle oloqō΄n  şeyläŕ,  bä'ş  dάnä  ġuppåśï 
βāŕdї. 01/58; o qadímläŕ gälini kökäδmäδdiläŕ,  yeddi  yılda,  śäkkiδ  yılda gälini 
ġaytaŕıp αkitiŕdiläŕ. 01/86 
 
Sayı topluluğundan meydana gelen asıl sayı sıfatları: altmış dőŕt yάşımda. 01/5; 
o da beylä öldi, elli biŕ yāşta. 10/73; ŕamaδan āyda, āy oŕta olanna ōn dőŕdỉ gėcädä 
biŕ aydılıyān  δāD. 08/21; altmış üç yaşlaŕında pīyġambäŕ yaşï diyip śadaqa 
edíyä’lläŕ. 06/9 

 
93
 
II.2.2.2.3. SORU SIFATLARI 
 
 Birlikte 
kullanıldığı adı soru yönünden belirten sıfatlardır. 
 
nä'me yatdıŋ ōnnan śōŕa nä'çä yāşıŋa yetändä gälin bōldıŋ? 04/26; nä'çä yάşıŋda? 
01/5; oġlan bōlanda nä'me ŕαśimläŕimiδ bāŕ biδim? 06/23 
 
II.2.2.2.4. BELİRSİZLİK SIFATLARI 
 
 
İsimlerin özelliklerini belirsiz olarak ifade eden sıfatlardır. 
 
başqa  ŕαśimläŕ  δāDlaŕ  yādınıδa düşúyä'n bōlśa  śiδ de biŕ  āydıŋ biδe aydıp aydıp 
ġutaŕdıq onï. 06/19; bíŕ  dάnä oγlån gäliyä'mışDıq - bíŕ óyä gäliyä'mışDıq. 03/20; 
õnśoŋ oġlan diyyä’ nänäśinä ahiŕ biŕ gún şunı alaŕın diyyä'. 03/23; biŕ ŕαśim ya‘ni 
aŕtıq baδı käDė toylaŕda. 10/31; biŕ näfäŕ çőŕek alıp gäliyάmıştıq. 05/33; heŕ şay üç 
dάnä ġuppåśï βā. 01/50; biŕ ŕαśim ya‘ni aŕtıq baδı käDė toylaŕda. 10/31 
 
II.2.3. ZARFLAR 
 
 Fiilleri, 
sıfatları, sıfat-fiilleri ve başka zarfları çeşitli yönlerden (yer, zaman, 
hâl, miktar) pekiştiren kelimelerdir. Genellikle fiillerin önünde kullanılırlar. 
 
II.2.3.1. HÂL ZARFLARI 
 
 
Hâl ve tavır ifade eden bu zarflardır. Sıkça kullanılırlar.  
 
beylä oqıyıp bucúŕü oqıyıp œwliyalaŕï çāγıŕıp biŕ deśśä  ādam olup hemmä΄śi ‘őy 
‘āhhā ‘őy āhhā güyç beŕiyä'ŕ. 10/26; āyt díy dā oġul ġıyδï ġåwı ayDaŕ mennän. 06/5; 
dä'däläŕiniŋ  gėyimini, dä'däläŕiniŋ  kǒlāxlaŕınï, dä'däläŕiniŋ papaγını  gėydiŕip bu 
tāyda  śätiŕ  śätiŕ  śätiŕ  ġoydï. 05/16; yenä tomāşādan ceng tuŕdυ. 05/39; tüŕkmän 
ŕαśimlä
ŕ
 yυwaş yυwaş yitip baŕiyά. 01/29; ayaγınï beylä beylä beylä beylä baśiyά, 

 
94
bu ġıyδiŋ αlindän tutiyά. 03/27; bucúŕä ġıyn bōliyä'ŕ. 01/87; inni śiδ oquw bilän öwe 
geçiŕśäŋiδ  eyė oluŕ -håwa. 01/15; mυγa da ġaŋŕaq díyä’lläŕ; bālıγı  şēylä tu΄tmayά, 
onυŋ naqşini bu bālıγa ġoyıpDı΄ŕlaŕ. 01/25; mυŋa ŕaγām ŕaγām bā heP bíŕi äwwälki 
Dakiyān döküλmä halqa díyä’lläŕ. 01/47; şucúŕä taŕaf ġoymiyάlάŕ. 03/18; toylåŕda -
toylåŕda  āxıŕınna  āyDıp nemayiş edíyä’lläŕ,  şucúŕü film çekiyä'lläŕ, nemayiş 
edíyä’lläŕ. 10/30; män de ginä  ġoŕxtum. 05/15; başqa  ŕαśimläŕ  δāDlaŕ  yādınıδa 
düşúyä'n bōlśa śiδ de biŕ āydıŋ biδe aydıp aydıp ġutaŕdıq onï. 06/19; bu tāydan biŕ 
őŕiyä’ŋ; bu śaçï őŕiyä’ŋ, bu tāydan biŕ őŕiyä’ŋ, bu tāydan őŕiyä', bu tāydan biŕ őŕiyä'. 
01/75; gœwún biŕ coştï, diyyä'ŕ dā. 01/94; śāçınï bu tāydan biŕ őŕiyä'ŕ, bu tāydan biŕ 
őŕiyä'lläŕ. 01/67