Muhammad al -xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

Fayllar va kataloglar. 
Disketalarda ma‘lumotlar fayllar ko’rinishida saqlanadi. Fayl -bu 
disketaning ma‘lum nom bilan ataluvchi sohasidir. Faylda dastur va 
hujjat matnlari, bajarilishi mumkin bo’lgan dasturlar va xokazolar 
saqlanadi. Fayllar 2 xil bo’ladi: matnli va ikkili tizimdagi. Matnli fayllar 
foydalanuvchi ukishi uchun mo’ljallangan. 
Har bir fayl ikki qismdan iborat bo’lgan nomga ega. Fayl nomining 
birinchi qismi asosiy qismi hisoblanadi va 1 tadan 8 tagacha belgidan 
iborat bo’ladi. Fayl nomining ikkinchi qismi kengaytgich deyiladi va 1 
tadan 3 tagacha belgidan iborat bo’ladi. Fayl nomining asosiy qismi 
kengaytgichdan nuqta bilan ajratiladi. 
Masalan: 
сommand.com 

---

24 
autoexec.bat 
ma’ruza.txt 
hisobot1.doc 
Faylga nom berishda fakat lotin harflaridan foydalanish Maqsadga 
muvofikdir. Fayl nomida kengaytgich bo’lishi shart emas. Lekin 
kengaytgich koidaga ko’ra, faylning qaysi turda ekanligini aks ettiradi 
va shu bilan foydalanuvchiga qulaylik yaratadi. 
Masalan: 
.com va .exe ishlatishga tayyor buyrukli va bajariladigan faylar; 
.bat - foydalanuvchi yaratgan buyruk fayllar; 
.bak - faylning uzgarishdan avvalgi nusxasi; 
.txt - matnli fayl; 
.doc – matnli, hujjatli fayl; 
.bas - Beysik tilida tuzilgan dastur fayli; 

---

25 
.jpeg va bmp, gif va xakozo- grafik va tasvirli fayllar; 
.pas - Paskal tilidagi dasturli fayl. 
Kataloglar 
Fayl nomlari magnit disketalarda katalog (yoki direktoriy, papka)larda 
kayd kilinadi. Katalog 
-bu fayl nomlari
, ularning xajmi, yozilishi vaqti 
haqidagi ma‘lumotlarni saqlovchi disketadagi maxsus joy. 
Agar katalogda faylning nomi bo’lsa, u holda fayl shu katalogda 
joylashgan bo’ladi. Har bir magnitli disketada kataloglar soni bir nechta 
bo’lishi mumkin. Har bir katalog uzining nomiga ega. 
Misol uchun, quyidagi takkoslashni keltirish mumkin. Kitob -bu disketa, 
kitobdagi boblar-bu kataloglar, har bir bobdagi, paragraflar-bu fayllardir. 
Kataloglarga fayllar kabi nom beriladi. Odatda, katalog nomida 
kengaytgich bulmaydi. Bir katalog boshqa bir katalogda kayd kilinishi 
mumkin. Agar X katalog Y katalogida kayd kilingan bo’lsa, u holda X - 
ichki katalog (podkatalog) deyiladi, Y esa - tashki katalog hisoblanadi . 
Har bir magnitli disketada bosh yoki tub katalog bo’ladi, unda fayllar va 
1- bosqichdagi ichki kataloglar kayd etiladi. 1-bosqichdagi ichki 
kataloglarda fayllar va 2-bosqich kataloglari kayd etiladi va xokazo. 
Natijada magnitli disketada kataloglar va fayllarning daraxtsimon 
tuzilishi hosil bo’ladi. 
Foydalanuvchi shu dakikada ishlab turgan disk joriy disk deyiladi. 
Masalan, foydalanuvchi vinchester bilan ishlab turgan bo’lsa, kattik 

---

26 
magnitli disk C: joriy hisoblanadi. Foydalanuvchi kichik egiluvchan 
magnitli disketa bilan ishlab turgan bo’lsa, shu kichik magnitli disketa 
A: yoki B: joriy disketa hisoblanadi. MS DOS operatsion tizimi 
foydalanuvchi surayotgan fayllarni joriy disketadan kidiradi. Joriy diskni 
o’zgartirish uchun MS DOS ning maxsus komandalaridan foydalaniladi. 
Foydalanuvchi ishlayotgan laxzadagi katalog joriy katalog deb ataladi. 
Agar MS DOS komandasida faylning nomi ko’rsatilsa , u holda bu fayl 
joriy katalogdan kidiriladi yoki joriy katalogda tashkil etiladi. 
Agarda foydalanuvchiga zarur bo’lgan fayl joriy katalogda bulmasa, u 
holda kerakli faylning qaysi katalogda joylashganini ko’rsatish lozim. 
Buning uchun faylgacha bo’lgan yul ko’rsatiladi. Faylgacha bo’lgan yul 
“\” belgi bilan ajratilgan kataloglar yoki “..” belgilar ketma-ketligidir. 
Bu yul tub yoki joriy katalogdan kerakli fayl joylashgan kataloggacha 
bo’lgan marshrutni ko’rsatadi. 
Shaxsiy kompyuterlar turli magnitli disketalar ishlaydigan maxsus 
kurilmalarga ega. Egiluvchan disketalar bilan ishlashni ta‘minlaydigan 
kurilmalar А:, В: va xokazo bilan nomlanadi. 
Masalan, shaxsiy kompyuterda ikkita egiluvchan magnitli disketa 
ishlatilishi mumkin. Bu disketalar mos ravishda A: va V: orqali 
belgilanadi. Egiluvchan magnitli disketalardan tashkari kattik magnitli 
disketa (vinchester) ishlatilishi mumkin. Vinchester S: orqali 
belgilanadi. 

---

27 
Qulaylik uchun odatda S: disketa qismlarga bulinadi. Ular D:,E:,F: va 
xokazolar bilan nomlanadi. 
Faylning to’liq nomi quydagi ko’rinishga ega: