Muhammad al -xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

Shaxsiy kompyuterlarning dasturli ta‘minoti 
Shaxsiy kompyuterning foydalanuvchi uchun қulay va samarador bўlishi 
unda қanday dasturiy ta‘minoti mavjudligi bilan aniқlanadi. Lekin 
dasturiy ta‘minotning қanday turlari foydalanuvchi uchun zarur bўlishi 
uning қaysi soxada faoliyat kўrsatishi bilan aniқlanadi. 
Shaxsiy kompyuterning dasturiy ta‘minoti xususiy EҲM-larni қўllash 
samaradorligini oshirish, undan foydalanishni osonlashtirish va 

---

14 
foydalanuvchilar dasturlarini tayyorlashning meҳnat sarfini kamaytirishi 
uchun mўljallangan dasturlar sistemasidan iborat. 
Shaxsiy kompyuter dasturlar ta‘minotining tўplami қuyidagi guruxlarga 
ajraladi: 
1. Tizimli dasturlar 
2. 
Amaliy dasturlar
 
3. Dasturlashtirish muhiti 
Kompyuterda har xil turdagi ma‘lumotlar saqlanadi. Ular bilan ishlash 
uchun biz har xil maxsus dasturlar bilan foydalanishimiz zarur, chunki 
kompyuter uzi hech qanaqa harakatlar bajarmaydi u faqat bizning 
buyruklarimizni va ko’rsatmalarimizni bajaradi. Buyruklar va 
ko’rsatmalar ketmaketligi esa dastur deb nomlanadi (dastur tushunchasi 
yuqoridagi mavzularda utilgan). Dasturlar 3 turga bulinadi: 
1) Tizimli (tizim) dasturlar. Tizimli dasturlar bu kompyuter ishini 
boshqaruvchi va har xil yordamchi amallarni bajaruvchi dasturlar. 
Masalan: fayllar ustidan har xil amallar bajarish (kayta nomlash, 
yaratish, uchirish, nusxasini olish, xajmini o’zgartirish), diksni tozalash 
va tekshirish, kompyuterni sozlash ( tashki kurilmalar ishini boshqarish). 
Tizimli dasturlar ichida 4 dasturlar guruhlari ajratilib turadi. Bular: 
operatsion tizimlar (tizimlar), utilita dasturlar, drayver dasturlar va qobiq 
dasturlar. 

---

15 
2) Amaliy dasturlar. Amaliy dasturlar bu ma‘lumotlar bilan ish 
jarayonida foydalanadigan dasturlar. 
Masalan: matn ma‘lumotlarni yaratish va taxrirlash, rasm va tasvir 
ma‘lumotlarni yaratish yoki uzgartirish, malumotlar ombori bilan 
ishlash, musika va video ma‘lumotlarni kurib chikish va taxrirlash. 
Amaliy dasturlar foydalangan ma‘lumotlar turiga ko’ra guruhlanadi: 
matn muharrirlari (Word, Lexicon, WD, Notepad, Write va xokazo), 
rasm va tasvir muharirlari, rasm va tasvirlarni ko’rsatuvchi dasturlar 
(Corel, Adobe Photoshop, Imaging, ACDSee, Paint vaxokazo), 
musika 
va video muharrirlari
, musika va video ko’rsatuvchi dasturlar (Adobe 
Premier, Winamp, universal proigrovatel va xokazo), jadvallar muharriri 
(Lotus, Excel va xokazo), ma‘lumotlar ombori bilan ishlovchi dasturlar 
(Access, Dbase, FoxPro va xokazo), uyin dasturlari, urgatuvchi 
dasturlar, bugalteriya va moliya dasturlar, va boshqalar. 
3) Dasturlashtirish muhiti (yoki instrumental