Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti zaripova dilnoza anvarovna

Nazorat savollari 
1. 
Sharqda antik davr rivojlanishi nechanchi asrlarga to‘g’ri keldi? 
2. 
Antik davrda Sharqda eng ko‘p e’tibor qaratilgan yo‘nalish qaysi? 
3. 
Antik davrda Yevropada eng ko‘p e’tibor qaratilgan yo‘nalish 
qaysi? 
4. 
Ilm-fan jihatdan Yevropaning ilk rivojlangan mamlakatlarini 
sanang. 
5. 
Al-Xorazmiyning to‘liq ismini va hisobga doir asarini to‘liq 
nomini ayting. 
1.4. 
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI TA’LIM 
TIZIMINING RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI 
Tayanch tushunchalar: Bolonya jarayoni, ECTS, USCS, CATS, 
UCTS, kredit, bakalavriat, magistratura, doktorantura, ikki bosqichli 
bakalavriat, ta'lim dasturi, o‘quv dasturi, sillabus, o‘quv kursi, lektor, 
tyutor, o‘quv rejasi, akademik kalendar, majburiy va tanlov fanlari, 
fanning qisqa mazmuni, GER, Office Hours, kredit-soat, fanlarga 
yozilish, Registrator ofisi, GPA, transkript, edvayzer, talabaning shaxsiy 
o‘quv rejasi, ishchi o‘quv reja, kurs siyosati, ma'lumotnoma-ko‘rsatkich, 

---

o‘qituvchi rahbarligidagi talabaning mustaqil ishi, talabaning mustaqil 
ta'limi, fan kodi, "teaching" va "learninq" ta'lim formati. 
 
Xorijiy davlatlardagi kredit ta’lim tizimlari.O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli 
Farmoni 
bilan 
tasdiqlangan 
“2017-2021-yillarda 
O‘zbekiston 
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha 
Harakatlar Strategiyasi”da milliy kadrlarning raqobatbardoshligi va 
umumjahon amaliyotiga asoslangan oliy ta'lim milliy tizimining sifati 
oshishiga, Bolonya jarayoni ishtirokchi-mamlakatlari diplomlarini 
o‘zaro tan olishga, o‘qituvchi va talabalar bilan almashuv dasturlarini 
amalga oshirishga ko‘maklashuvchi 1999-yil 19-iyundagi Bolonya 
deklaratsiyasiga qo‘shilish masalasini ko‘rib chiqish belgilab qo‘yilgan. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 8 oktyabrdagi PF-
5847-son Farmoni bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston Respublikasi Oliy 
ta'lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi”da oliy ta'lim 
jarayonlariga raqamli texnologiyalar va zamonaviy o‘qitish usullarni 
joriy etish, yoshlarni ilmiy faoliyatga keng jalb etish, korrupsiyaga 
qarshi kurashish, muhandislik-texnik ta'lim yo‘nalishlarida tahsil 
olayotgan talabalar ulushini oshirish, kredit-modul tizimini joriy etish, 
o‘quv rejalarida amaliy ko‘nikmalarni oshirishga qaratilgan 
mutaxassislik fanlari bo‘yicha amaliy mashg‘ulotlar ulushini oshirish 
bo‘yicha aniq vazifalar belgilab berilgan. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoevning 2020 yil 
24 yanvardagi Oliy Majlisga yo‘llagan murojaatnomasida 2020 yilga 
“Ilm, ma'rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili” deb nom 
berishning taklif etilishi, maktab bitiruvchilarini oliy ta'lim bilan qamrab 
olish darajasini bosqichma-bosqich oshirib borish, ta'lim yo‘nalishlari va 
o‘qitiladigan fanlarni qayta ko‘rib chiqish, mutaxassislikka aloqasi 
bo‘lmagan fanlar sonini 2 barobar qisqartirish, oliy ta'limda o‘quv 
jarayoni kredit-modul tizimiga o‘tkazish, qator oliy ta'lim muassasalarini 
o‘zini o‘zi moliyaviy ta'minlashga o‘tkazish, ta'lim sohasini to‘liq 
raqamlashtirish, davlat-hususiy sheriklik mexanizmlarini ta'lim sohasiga 
ham keng tatbiq etish masalalari shu kunning dolzarb masalalari ekanligi 
ta’kidlab o‘tilgan. 
Ushbu murojaatnomada birinchi o‘ringa xalqning bilim darajasini 
oshirish masalasi qo‘yilgan, bu esa millatning raqobatbardoshligini 
belgilovchi omil hisoblanadi. Shu sababli, tabiiyki, ushbu hujjatda 
zamonaviy talablar va jahon standartlariga javob beradigan milliy ta'lim 
tizimini yaratish muammosining elementlari ham o‘z aksini topgan. 

---

1999 yilda 29 ta davlat tomonidan Bolonyada yagona ta'lim 
muhitini yaratish jarayonida ishtirok etish haqidagi Deklaratsiya 
imzolandi. Uning maqsadi taqqoslanadigan darajalar tizimini qabul 
qilish, 
akademik 
va 
kasbiy 
tan 
olishni 
yengillashtirish 
va 
bitiruvchilarning ishga joylashish imkoniyatlarini ta'minlashga qaratildi. 
Bolonya jarayoni barcha davlatlar uchun ochiq bo‘lib, bugungi kunga 
kelib ishtirokchi davlatlar soni 50 ga yaqinlashib qoldi. 
Bolonya deklaratsiyasini imzolagan barcha davlatlar oliy ta'limning 
ikki bosqichli (bakalavriat – 3-4 yil, magistratura – 1-2 yil) tizimiga 
o‘tishgan. Oliy ta'limdan keyin doktor (3-4 yil) darajasini olishga imkon 
yaratiladi. 
Xorijda ECTS (European Credit Transfer System) tizimi ta'lim 
tizimining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Har bir o‘quv faniga 
yuklama hajmidan, kelgusidagi kasbiy faoliyati uchun muhimligidan 
kelib chiqib kredit bali belgilanadi. Talaba har bir fanni muvaffaqiyatli 
o‘zlashtirgan taqdirda belgilangan kreditlarni oladi va bu kreditlar 
yig‘indisi unga mos bo‘lgan bakalavr yoki magistrlik darajasini olishga 
imkon beradi. 
Xo‘sh, kredit-modul tizimi nimani nazarda tutadi? Bugungi kunda 
ta'lim dasturlarini amalga oshirish uchun dunyo tajribasida kredit tizimi 
deb nomlangan amaliyotdan keng foydalaniladi. Kredit tizimi o‘z ichiga 
ta'lim va uning uchun sarflanadigan umumiy mehnat xarajatlari 
miqdorini qamrab oladi. Jahon amaliyotida Amerika Qo‘shma Shtatlari 
kredit tizimi (USCS), Kreditlarning to‘plash va o‘tkazishning Britaniya 
tizim (SATS), yevropa kredit tizimi (ECTS), Universitet kreditlarini 
o‘tkazishning Osiyo - tinch okeani tizimi (UCTS) eng keng tarqalgan 
tizimlar hisoblanadi.
“Kredit soat” tizimi dastlab AQSHda paydo bo‘lgan va 
takomillashgan. 1969 yilda Garvard universiteti Prezidenti, Amerika 
ta'limining atoqli namoyandasi Charlz Eliot birinchi bo‘lib “kredit-soat” 
tushunchasini kiritdi va 1870-1880 yillar davomida fan hajmini kredit-
soatlarda o‘lchashga imkon beruvchi tizimni joriy qildi. 1892 yildan 
“kredit-soat” tizimini joriy qilishning ikkinchi bosqichi boshlandi. 
Bunda AQSH milliy ta'lim qo‘mitasi “kollej-maktab” bo‘g‘inini 
yaxshilash, o‘rta maktablarda o‘quv dasturlarini standartlash maqsadida 
nafaqat kollejlarda, balki o‘rta maktablar uchun ham “kredit” 
tushunchasini joriy qildi va keyinchalik bakalavriat dasturlari 
mazmunini baholashning kredit tizimini magistratura va doktorlik ta'lim 
bosqichlarigacha kengaytirdi. 

---

Bakalavr darajasini (Bachelor of Arts - BA yoki Bachelor of 
Science - BSc) olish 4 yil o‘qishni nazarda tutadi. Bu davr ichida talaba 
o‘rtacha har biri 3 kreditlik 40 tacha fanni o‘zlashtirishi zarur bo‘ladi. 
Birinchi va ikkinchi yil tayanch bilimlarni olish uchun ajratiladi 
(ta'minan, 60-68 kredit) va u oraliq daraja (Associates) bilan 
yakunlanadi, uchinchi va to‘rtinchi yillar mutaxassislik fanlarini jadal 
o‘rganishga bag‘ishlanadi va bu jarayon malakaviy imtihon bilan 
tugallanadi. 
Oliy ta’limning ikkinchi bosqichi (Graduate Level) – bu o‘rta 
hisobda ikki yillik o‘qish natijasida magistr darajasini (Master of Arts - 
MA yoki Master of Science - MSc) olish uchun mo‘ljallangan magistrlik 
dasturlaridir. 
Yuqori malakali mutaxassislar tayyorlashning ikkinchi bosqichi va 
uchinchi pog‘onasi – doktorlik dasturlari bo‘yicha o‘qish bo‘lib, u tor 
mutaxassislikga 
o‘qish 
va 
mustaqil 
ilmiy 
izlanuvchilikga 
yo‘naltilgandir. 
Darajani olish uchun talaba belgilangan miqdordagi kredit-
soatlarni to‘plashi zarur. AQSh da qabul qilingan USCS (US Credit 
System) tizimida kredit-soat – bu o‘qish vaqtiga asoslangan o‘lchovdir. 
Masalan, bakalavriatda 1 kredit-soat talabaning semestr davomida har 
haftadagi 1 akademik soat auditoriya ishiga teng. Bundan tashqari har 
bir auditoriya mashg‘ulotiga 2 soat (100 minut) mustaqil ish qo‘shib 
beriladi. Magistraturada, va ayniqsa doktoranturada bu mehnat hajmida 
mustaqil ishning hissasi ko‘payib borishi nazarda tutiladi.
AQSh da bakalavr darajasini olish uchun 4 yilda kamida 120 
kredit-soat, magistr uchun 1-2 yilda mos ravishda 30-60 kredit-soat, 
doktorlik dasturlarida esa 3-4 yilda mos ravishda 60-90 kredit-soat 
to‘plash talab etiladi. 
Oliy ta'lim tizimida kredit-soat tushunchasi dars jadvalini tuzish,
GPA 
o‘rtacha ballini hisoblash, kafedralar, o‘qituvchilar va 
talabalarning yuklamasini aniqlash uchun asos hisoblanadi. 
USCS tizimi Amerika talabalarining mobilligini oshiradi, chunki 
bir universitetda olingan kreditlar boshqalarida ham hisobga olinadi va 
talabalar o‘qishlarini bir oliy o‘quv yurtidan boshqasiga sinov 
birliklarini saqlagan holda ko‘chirishlari mumkin. Bunday amaliyot 
qoldirilgan o‘qish va o‘qishga tiklash jarayonlarini o‘zaro bog‘lash 
uchun ham qo‘llaniladi. 
Ispaniyada universitet ta'limi ko‘p pog‘onali bo‘lib quyidagi 
davrlarni o‘z ichiga oladi: 

---

• birinchi ta'lim davri: u kamida 3 yil davom etadi va 180-270 ispan 
kreditlariga teng bo‘ladi; 
• birlashtirilgan birinchi va ikkinchi davrlar: 4-5 yilga mo‘ljallangan 
bo‘lib (tibbiyot mutaxassisliklari uchun 6 yil), birinchi davr - 2-3 yil, 
ikkinchisi - 2 yil davom etadi. Ko‘rsatilgan 4,5 va 6 yilda talabalar 300-
500 kredit to‘plashadi. 
• ikkinchi davr – yakka tartibda; 
• uchinchi davr – doktorantura. 
Birinchi davr yakunida talabalarga Diplomado, Arquitecto Tecnico va 
Ingeniero Tecnico kabi akademik darajalar berilishi mumkin. Ikkinchi 
davr yakunida esa - Licenciado, Arquitecto yoki Ingeniero Superior 
darajalari berilishi mumkin. Doktorlik darajasi uchinchi davrda o‘qishni 
yakunlagan va dissertatsiyani muvaffaqiyatli himoya qilgan talabalarga 
beriladi. 
Ispaniyada “kredit”ni aniqlashga o‘zgacha yondashiladi – har bir kredit 
10 soat auditoriya mashg‘ulotlariga mos keladi, to‘plangan kreditlar 
yig‘indisiga qarab talabaning o‘zlashtirishi baholanadi. Talabalar 
tomonidan nazariy va amaliy mashg‘ulotlar bo‘yicha alohida kreditlar 
to‘planadi, ularni hatto auditoriya mashg‘ulotlaridan tashqari boshqa 
o‘quv ishlarini bajarib ham olish mumkin. 
Shvetsiyada 1 shved krediti universitetda 1 hafta o‘qishga teng deb 
qabul qilingan. Bu tizim o‘quv rejalarini tuzishni va talabalarning 
bajargan o‘quv soatlarini hisoblashni yengillashtirish uchun joriy 
etilgan. Shvetsiya universitetlarida o‘quv yili 40 hafta davom etadi va 
kuzgi hamda bahorgi semestrlardan iborat bo‘ladi. Shunday qilib, talaba 
o‘quv yili davomida ma'ruza, yakka tartibdagi ishlar va boshqa ishlarni 
ham qo‘shib hisoblaganda 40 kredit to‘playdi. 
Bakalavr darajasini olish uchun 3 yillik o‘qish davomida 120 kredit 
olish kerak. Magistraturada o‘qish 1-1,5 yil (60 kredit), doktoranturada 
esa – 2-4 yil davom etadi. 
Shvetsiya kreditlarini yevropa ECTS kreditlari bilan taqqoslash 
uchun ular 1,5 ga ko‘paytiriladi. Masalan bakalavriatdagi 120 Shvetsiya 
krediti 180 ECTS kreditiga, magistraturadagi 60 Shvetsiya krediti - 90 
ECTS kreditiga teng bo‘ladi. 
Shvetsiya universitetlarida ta'lim jarayonlari ma'ruzalar, seminarlar, 
bahs-munozaralar (o‘qituvchi ishtirokida yoki ishtirokisiz) shaklida 
tashkil qilinadi. Har bir kurs yakunida imtihon seminarlari, auditoriyada 
topshiriqlarni bajarish va yozish ko‘rinishidagi imtihonlarni topshirish 
nazarda tutiladi. 

---

Belgiyada kredit ta'lim tizimi yevropa ECTS kredit tizimlariga 
moslashtirilgan va halqaro hamkorlik doirasida qo‘llaniladigan 
ko‘rinishda taqdim etilgan. 
Buyuk Britaniyada ta'lim tizimi Birlashgan Qirollikning CATS (Credit 
Accumulation and Transfer Scheme/System – Kreditlarni to‘plash va 
ko‘chirish sxemasi/tizimi) tizimiga asoslangan bo‘lib, uning maqsadi 
ko‘p sonli malaka hujjatlari tizimini har bir tur uchun alohida kreditlar 
belgilash orqali tartibga solish va yagonalashtirishdir. CATS tizimi 
Birlashgan Qirollikda, Janubiy Afrikada va Yangi Zellandiyada keng 
tarqalgan. 
CATS bo‘yicha akademik yil 1200 shartli o‘quv soatlari yoki 120 
kreditni o‘z ichiga oladi, 1 britaniya krediti 10 shartli o‘quv soatlariga 
teng. Shartli o‘quv vaqti deyilganda, talaba fanni o‘zlashtirishi uchun 
sarflaydigan soatlar miqdori tushuniladi. Shartli vaqt auditoriya 
mashg‘ulotlari, asosiy amaliy ishlar, loyiha ustida ishlash, mustaqil 
ta'lim mashg‘ulotlarini, imtihonlarga tayyorgarlik va ularni topshirish 
kabi faoliyatlarni, ya'ni barcha turdagi o‘zlashtirish uchun zarur bo‘lgan 
o‘quv faoliyatlarini o‘z ichiga qamrab oladi. 
Britaniya universitetlarida bakalavr darajasini olish uchun 3 yil 
davomida 360 britaniya kreditlarini qo‘lga kiritish kerak. To‘rtinchi yil 
talabalarga “imtiyozli bakalavr” (Bachelor with Honours) darajasini 
olishga imkon beriladi. 
20-asrning so‘nggi o‘n yilliklarida yevropada oliy o‘quv 
yurtlarining halqaro ta'lim dasturlaridagi ishtiroki muhim masalaga 
aylandi, 
oliy 
ta'lim 
o‘quv dasturlarini internatsionallashtirish 
taraqqiyotning dolzarb yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qoldi. 1987 yilda 
yevropa Ittifoqi asos solgan talabalar almashishning ERASMUS 
(European Community Action Scheme for Mobility of University 
Students) ta'lim dasturi eng namunali deb topilib asos sifatida qabul 
qilindi va yevropaning 12 ta davlatida joriy etildi. To‘plangan tajribalar 
qayta ishlanib barcha yosh guruhlari ta'limiga ixtisoslashgan yangi 
SOCRATES dasturi uchun asos sifatida qabul qilindi. Bu dastur 2006 
yilgacha rejalashtirildi va 31 davlatda amal qildi. Bulardan tashqari, 
yevropada talabalar almashish dasturi bo‘yicha yevropaning ilm-fan va 
universitetlar 
beshigi 
sifatidagi 
mavqyeini 
mustahkamlashga 
yo‘naltirilgan Leonardo Da Vinci va Tempus-Tasis ta'lim dasturlari 
amalga oshirildi. 
Bu dasturlarni amalga oshirishda yevropada turli xillik va o‘zaro 
mos kelmaslik holatlari yuzaga chiqdi, umumlashtirishda qiyinchiliklar 

---

paydo bo‘ldi. Shunday instrument ishlab chiqish zarur edi, u milliy 
ta'lim tizimlarini amalda yaqinlashtirishi, moslashuvchan va shaffof 
qilishi, ta'limdagi hujjatlar esa – oson taqqoslanadigan bo‘lishi kerak edi. 
Bunday tizim sifatida ERASMUS dasturining tajriba loyihasi sifatida 
yuzaga kelgan va 1989-1995 yillarda 6 yil davomida eksperimental 
tekshiruvdan o‘tgan ECTS (European Credit Transfer System) tizimi tan 
olindi. Unda yevropaning 145 ta oliy o‘quv yurti ishtirok etdi. 
1999 yilning iyunida 29 ta yevropa davlatlarining ta'lim vazirlari 
Bolonya deklaratsiyasini imzolashdi, unda asosiy e'tibor ECTS va 
umumevropa diplom ilovasiga qaratildi. Bunda ECTS ning vazifasi etib 
2010 yilda yagonalashtirilgan oliy ta'lim tizimini yaratish emas, balki 
xalqaro “shaffoflik” ka erishish va mavjud ta'lim tizimlarini va 
malakalarini davlatlar va oliy o‘quv yurtlarining ta'lim siyosati 
sohasidagi avtonomligini saqlab qolgan holda moslashtirish belgilandi. 
Hozirgi kungacha deyarli barcha yevropa davlatlari o‘z milliy oliy ta'lim 
tizimlarida islohotlar o‘tkazishdi, kredit ta'lim tizimini joriy qilishdi. 
Biroq, ular milliy ijtimoiy-iqtisodiy masalalar yechimiga qaratilganligi 
sababli o‘zaro jiddiy farq qilishadi. Har bir davlat o‘zining noyob ta'lim 
tizimini, milliy, tarixiy va madaniy an'analarini saqlab qolishga harakat 
qilgan.
Shunday qilib, yevropada mantiqan rad etib bo‘lmaydigan, 
maksimal darajada yaqinlashish va milliy tizimlarning baholash 
shkalalarini umumevropa andozasi bo‘yicha tenglashtirish uchun zarur 
bo‘lgan ECTS tizimi paydo bo‘ldi. Unga ko‘ra yevropa krediti – tyutor 
va talaba kontakt soatlari hajmining shartli birligi hisoblanadi. O‘rta 
hisobda bir o‘quv yilida talaba 60 yevropa kreditlarini to‘plashi shart. 
Yevropa, Amerika va Britaniya sinov birliklari tizimi bilan bir 
qatorda Osiyo-Tinch Okeani regioni uchun UCTS (University Credit 
Transfer System) universitet kreditlarini o‘tkazish tizimi ham mavjud. 
Bu tizimga regionning yirik davlatlari, masalan, Yaponiya va Xitoy 
umuman qo‘shilishmagan. Bu loyihaning tajriba sxemasi 5 yilga (1999-
2004 yy.) mo‘ljallangan edi. Uning maqsadi UMAP (Osiyo-Tinch 
okeani regionida universitetlar mobilligi) tashkiloti tomonidan regionda 
va UMAP faoliyat sohasiga kiruvchi hududlarda va dunyoning boshqa 
regionlaridagi davlatlar bilan birgalikda xorijiy oliy o‘quv yurtlaridagi 
olingan kreditlarni kafolatli tan olish orqali talabalar almashinuvini 
samarali yo‘lga qo‘yishga yordam ko‘rsatish edi. 
UCTS kreditlar shkalasi xuddi ECTS niki kabi bir akademik yil 
uchun 60 kreditni tashkil qiladi (semestrda – 30). UCTS kreditlar 

---

shkalasi faqat konvertatsiyalash shkalasi sifatida ishlatiladi. U qabul 
qiluvchi va o‘qishga jo‘natuvchi oliy o‘quv yurtlaridagi mavjud kreditlar 
tizimini (yoki o‘quv yuklamasini o‘lchashning boshqa turlarini) 
almashtirish uchun mo‘ljallanmagan. 
UCTS tizimi, akademik yil uchun 60 kredit va ECTS baholash 
shkalasi joriy etilganligi sababli ECTS modeliga asoslangan bo‘lib, u 
ECTS modelining soddalashtirilgan varianti hisoblanadi. UCTS tizimi 
institutlar o‘rtasida faqat talabalarning yuklamalari va baholarini tan 
olish va o‘tkazish maqsadida ishlab chiqilgan, u muayyan institutdagi 
mavjud tizimni almashtirishni nazarda tutmaydi. UCTS tizimida fakultet 
vakili faqat UCTS dan foydalanish bo‘yicha umumiy tavsiyalar beradi 
va oliy o‘quv yurtlari o‘rtasida muloqot yurituvchi shaxs hisoblanadi. 
Talabaning o‘zi shaxsiy xorijiy ta'lim dasturini tuzadi. Talaba dasturni 
tuzib bo‘lganidan so‘ng o‘qishga jo‘natuvchi va qabul qiluvchi 
institutlar muayyan dasturdagi fanlarni o‘rganish uchun talabaga 
beriladigan kreditlarga nisbatan o‘zlarining roziliklarini ma'lum 
qilishadi. 
UMAP talabalar almashinuvi shartlari batafsil ifodalangan ikki 
tomonlama kelishuvlarni tuzishda universitetlarga yordam beradi va 
ularni qo‘llab-quvvatlaydi. 
Xuddi ECTS dagi kabi UCTS da ham, asosiy maqsad talabaning 
xorijda olgan kreditlarini o‘qishga jo‘natuvchi institut tomonidan qayta 
qabul qilinishini kafolatlash va shu orqali UMAP ning samarasini 
oshirish hamda talabalarning mobilligini oshirishga qaratilgan. 
Yaponiya sinov birliklari tizimi amerikaning USCS tizimi asosiga 
qurilgan bo‘lib, uning faqat bitta farqli jihati – “kredit-soat” tushunchasi 
“sinov birliklari” (units) atamasi bilan almashtirilganligidir. Shuni 
ta'kidlash joizki, AQSh ning bir nechta universitetlari, xususan 
Massachuset texnika universiteti ham ushbu atamadan foydalanadi. 
Yaponiyalik talaba bakalavr darajasini olishi uchun universitetda 4 yil 
o‘qishi kerak, undan 2 yili – keng umumta'lim tayyorgarlik, keyingi 2 yil 
– mutaxassislik bo‘yicha ta'lim. Fanlar majburiy va tanlov fanlariga 
bo‘linadi. 
Shunday qilib, Yaponiyada bir sinov birligi talaba semestr 
davomida biror fanni har haftada bir soat o‘qishini va bakalavr darajasini 
olishi uchun 146 sinov birligi to‘plashi zarurligini anglatadi. 
Yaponiyada oliy ta'limdan keyingi ta'lim ikki bosqichdan iborat: 
"master course" – 2 yil davom etadi va magistrlik darajasini olish bilan 

---

yakunlanadi va "doctor course" – 3 yil davom etadi va doktor darajasini 
olish bilan yakunlanadi. 
Magistr darajasini olish uchun talaba 30 sinov birligi to‘plashi 
(bunda tanlov fanlari ilmiy rahbar bilan kelishib olinadi) va diplom 
ishini yozishi kerak. Doktorlik darajasini olishi uchun magistrlik 
darajasini olgandan so‘ng 3 yil davomida ilmiy rahbari nazoratida ilmiy 
ish bilan shug‘ullanishi, bitiruv imtihonlarini topshirishi va doktorlik 
dissertatsiyasini himoya qilishi zarur. 
Xitoy ta'lim tizimini Chinxua universiteti, Pekin davlat universiteti, 
Pekin texnika universiteti, Jilian universitetlari misolida o‘rganish shuni 
ko‘rsatadiki, Xitoy Xalq Respublikasida Amerika ta'lim tizimiga 
o‘xshash uch darajali ta'lim tizimi qabul qilingan. Bakalavr darajasini 
olish uchun 120 kreditni, magistr darajasini olish uchun – 30-60 kreditni 
qo‘lga kiritish kerak. O‘quv yili ikki semestrga ajratilgan va 
1sentyabrdan boshlanadi. Biroq, semestr davomiyligi Amerika tizimidan 
farq qilib 20 haftani tashkil qiladi. Universitetlarda o‘qish 4-5 yil, 
tabbiyot universitetlarida – 7-8 yil va kasbiy-texnik maktablarda – 2-3 
yilni tashkil etadi. 
Shunday qilib, yuqorida keltirilganlardan ko‘rish mumkinki, nafaqat 
davlatlarning ta'lim tizimlarida, balki “kredit” atamasini tushunish va uni 
talqin qilishda ham sezilarli farqlar mavjud. Agar yevropa krediti o‘z 
hajmi bo‘yicha barcha auditoriyadagi kontakt soatlarni va undan 
tashqaridagi soatlarni aks ettirsa, Amerika kredit soati qat'iy ravishda 
faqat auditoriyadagi kontakt soatlarni o‘zida ifodalaydi va talaba ikki 
barobar ko‘proq mustaqil shug‘ullanishini, shu jumladan o‘qituvchi 
rahbarligi ostida ham mustaqil shug‘ullanishini nazarda tutadi. 
Yevropa kreditlarida doim talaba qancha vaqt auditoriyada 
shug‘ullanishi haqidagi masala ochiq qoladi, va bu raqam fan, o‘qituvchi 
yoki universitetga qarab o‘zgarishi mumkin. 2004 yilning aprelida Ednet 
ta'lim tarmog‘i tomonidan o‘tkazilgan “Ta'lim bozorini globallashtirish: 
Markaziy Osiyo universitetlari reformalari” mavzusidagi 4-Xalqaro 
anjumanda 1 ECTS krediti - auditoriya mashg‘ulotlari, kollokviumlar, 
anjumanlar, kutubxonalardagi bahs-munozaralar, tashqi tadbirlar va shu 
kabida qatnashishni, ya'ni barcha turdagi kontakt mashg‘ulotlarini ham 
hisobga olgan holda 24-36 ish soatlariga teng degan xulosaga kelingan. 
ECTS tizimida taxminan 60 kredit – bir akademik yil, 30 kredit – bir 
semestr, 20 kredit – bir trimestrdagi ta'limga mos keladi. Amerika krediti 
(bir semestrda auditoriyadagi 12-18 soat mashg‘ulotga teng) bilan 
taqqoslash uchun aytish mumkinki, yevropa davlatlarida talabalar 

---

taxminan xuddi shuncha miqdorda auditoriyada shug‘ullanishadi, qolgan 
vaqtni o‘qituvchi rahbarligidagi mustaqil ish deb hisoblash mumkin. 
ECTS kredit – fanning o‘quv yuklamalarini o‘zlashtirish uchun mehnat 
sarfini ifodalaydi, ish soatlari deganda esa – barcha turdagi kontakt 
soatlar tushuniladi, deb aytish mumkin. 
Kredit tizimlarining yuzaga kelgan keng qamrovli diversifikatsiyasi 
sharoitida ECTS tizimi ko‘p millatli yevropa an'analarini inobatga olgan 
holda turli ta'lim tizimlarini yaqinlashtiradi. O‘zbekistonda kredit ta'lim 
tizimiga asoslangan milliy modelni ishlab chiqishda, yevropa ECTS 
krediti va Amerika kredit soatlari tizimlarining yutuqlarini inobatga 
olgan holda yuqori ta'lim sifatini va dunyo ta'lim jarayonlariga 
integratsiyalashish uchun ishonchli asosni tanlash maqsadga muvofiqdir. 
Yuqorida keltirilgan dunyo ta'lim tizimlari tahlilidan kelib chiqib 
Amerika kreditlari (USCS) ni yevropa (ECTS) va Osiyo-Tinch Okeani 
(UCTS) kreditlariga aylantirish ancha oson: 1 Amerika kredit-soati = 1 
Xitoy krediti = 1 Yapon sinov birligi = 2 yevropa krediti = 2 Osiyo-
Tinch Okeani krediti = 4 Britaniya krediti. 
Kredit ta'lim tizimini o‘rganish va tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, 
dunyoning turli davlatlarida u o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Shunga 
qaramasdan, kredit ta'lim tizimining samarasi va maqsadga muvofiqligi 
uning ko‘plab dunyo davlatlari ta'lim tizimlarida ko‘proq tarqalganligi 
bilan asoslaniladi, chunki ta'lim dasturlarining talabalarda mustaqil 
ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilishi ijodiy faollikni va 
bilim olishga o‘zini safarbar qilishga, oxir-oqibat ta'lim sifatini 
oshirishga imkon beradi.