Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti zaripova dilnoza anvarovna

1-BOB. TA’LIMGA KIRISН FANINIG MЕTODOLOGIK 
ASOSLARI 
1.1. 
“TA’LIMGA KIRISH” FANINING MAQSADI, 
VAZIFALARI VA BOSHQA FANLAR BILAN O‘ZARO 
ALOQADORLIGI 
Dunyoda ta'limni axborotlashtirish jarayonida kasb ta'limi pedagog 
kadrlarning 
innovatsion 
faoliyatga 
yo‘naltirish, 
oliy 
ta'lim 
muassasalaridagi o‘quv jarayoniga elektron ta'lim texnologiyalarini 
tadbiq etish, xorijiy tajribalarni o‘zlashtirish va maqsadli yo‘naltirish, 
oliy ta'lim tizimini modernizatsiyalashdagi dolzarb vazifalar hisoblanadi. 
Bu esa o‘z navbatida oliy ta'lim muassasalaridagi kasb ta'limi yo‘nalishi 
talabalarining o‘quv-uslubiy faoliyati mazmunini takomillashtirish, 
o‘qitishning innovatsion shakl va metodlari, zamonaviy axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarini amaliyotga keng joriy etish zaruratini 
shakllantiradi. 
Mazkur fan dasturi AKT sohasida kasb ta'limi yo‘nalishida 
o‘qitiladigan “Ta'limga kirish” fani bo‘yicha tuzilgan bo‘lib, unda 
jamiyat rivojidagi ta'limning o‘rni, tarixi, ta'lim tizimini rivojlanishi, 
mazmun mohiyati, ilmiy nazariy asoslari, pedagogik jihatlari va 
dunyoning 
rivojlangan 
mamlakatlarining 
ta'lim 
tizimidagi 
rivojlanishning maqsad vazifalari keltirilgan. 
Fanni o‘qitishdan maqsad – zamonaviy ta'limni rivojlantirishdagi 
muammo va yo‘nalishlar haqida tasavvurga ega bo‘lgan, rivojlangan 
xorijiy davlatlarning ta'lim tizimi mazmun mohiyatini tahlil qila oldigan, 
axborot kommunikatsiya texnologiyalari sohasida kasb ta'limi yo‘nalishi 
bo‘yicha kasbiy mahoratlarini oshirishda elektron ta'lim muxitida 
samarali faoliyat yurita oladigan mutaxassislarini tayyorlashdan iborat.
Fanning vazifasi – ta'lim jarayonida ishtirok etuvchi o‘quvchi shaxsi 
ustivorligini ta'minlash, ta'lim maqsadining natijaga erishuvini amalga 
oshirish, ta'lim mazmunini ta'minlovchi vosita, usul, shakllar 
texnologiyasini yagona bir tizimga keltirish.
Fan bo‘yicha talabalarning bilim, ko‘nikma va malakalariga 
qo‘yidagi talablar qo‘yiladi. Talaba: 
- 
Respublikamiz ta'lim tizimi tarixi, ilmiy-uslubiy asoslari, elektron 
ta'lim tushunchalarini hamda rivojlangan davlatlarning nufuzli 
universitetlari ta'lim tizimi haqida tasavvurga ega bo‘lishi; 

---

- 
sharq va g‘arb mamlakatlari buyuk mutafakkir olimlarining ta'lim 
tizimiga falsafiy qarashlari, ta'lim jarayonini tashkil etishda 
pedagogning innovatsion faoliyati mazmunini, axborotlashgan 
muhitda innovatsion texnologiyalarni bilishi va ulardan foydalana 
olishi; 
- 
uzluksiz ta'lim tiziminig rivojlanish konsepsiyalari, ta'lim tizimini 
halqaro standartlari, Baloniya kelishuvi, yevropa ta'lim tizimi va 
ta'lim tizimini yanada takomilashtirish ko‘nikmalariga ega bo‘lishi 
kerak. 
Innovatsiya va novatsiya tushunchasi va mazmuni. XX asr davomida 
insoniyat tarixida ko‘plab yangi texnologiya va yechimlarning paydo 
bo‘lishi va amaliyotga tatbiq etilishiga guvohi bo‘lib kelmoqdamiz. 
Bular qatoriga televidenie, radio, personal kompyuterlar, tarmoqlar, 
Internet, mobil aloqa, sun'iy yo‘ldosh (sputnik), kosmos, atom 
energetikasi va boshqa ko‘plab misollarni keltirish mumkin.
Axborot - yuksak rivojlangan texnologiyalar asri deb yuritilayotgan 
XXI asrga kelib, ta'lim jarayoniga innovatsiyani keng joriy qilish 
masalasiga e'tibor yanada kuchaytirildi. O‘zbekistonda mustaqillikdan 
so‘ng innovatsiya ta'lim tizimiga kirib keldi va innovatsiyani ta'lim 
jarayonida qanday o‘z aksini topganligini quyidagilarda ko‘rishimiz 
mumkin. Birinchi navbatda ushbu so‘zlarga aniq ta'riflarini bilib olsak 
maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
“O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi” da ko‘rsatilishicha, 
innovatsiya quyidagicha mazmun va tushunchalarga ega: “Innovatsiya 
(ingl. “innovationas” – kiritilgan yangilik, ixtiro). “Innovatsiya” 
tushunchasi mazmunan aniq holatni ifodalaydi. «Innovatsiya» so‘zi 
lotinchadan kelib chiqqan, uning tarjimasi yangilanish, o‘zgartirish, 
yangilik kiritish degan ma'noni bildiradi. Innovatsion jarayonning 
mikrostrukturasini o‘rganib olishlar yangilik kiritishning «hayotiy sikli, 
(davri)» konsepsiyasini alohida ko‘rsatdilar, u yangilik kiritish vaqt 
davomida o‘tab boradigan jarayon degan fikrdan kelib chiqadi. Bu 
jarayonda yangilikni yaratilishi va ijro etilishini ta'minlovchi 
faoliyatlarni turlarga ajratuvchi bosqichlarga bo‘linadi. Demak, 
innovatsiya – muayyan tizimning ichki tuzilishini o‘zgartirishga 
qaratilgan faoliyatdir. Innovatsiyaga misol qilib, SMART texnologiyasi, 
mobil Internet, 3D chop etish qurilmasi yoki an'anaviy naqd pul birligi 
vositasiga alternativa sifatida kriptovalyutani joriy etish tushuniladi.
Agar faoliyat qisqa muddatli, yaxlit tizim xususiyatiga ega bo‘lib, 
faqatgina tizimdagi ayrim elementlarni o‘zgartirishga xizmat qilsa u 

---

novatsiya (yangilanish) deb yuritiladi. Bordi-yu, faoliyat ma'lum 
konseptual yondashuv asosida amalga oshirilib, uning natijasi muayyan 
tizimning rivojlanishiga yoki uni tubdan o‘zgartirishga xizmat qilsa, u 
innovatsiya (yangilik kiritish) deb ataladi Ilmiy adabiyotlarda 
“novatsiya” (yangilanish, yangilik) hamda “innovatsiya” (yangilik 
kiritish) tushunchalarining birbiridan farqlanishiga alohida e'tibor 
qaratiladi.
Novatsiya tushunchasiga misol qilib, dasturlash tilini ta'lim 
tizimidagi o‘rnini olsak bo‘ladi. Ya'ni avval ta'lim tizimida dasturlash 
tillaridan beysik tili qo‘llanilagn bo‘lsa, hozir esa zamonaviy dasturlash 
tillaridan Piton dasturlash tilidan foydalanmoqdamiz. Shunga novatsiya 
qilib beysik tilini oladigan bo‘lsak, bu tilni vaqt o‘tishi bilan yangiliklar 
kiritib ta'lim tizimiga olib kirildi ya'ni innovatsiya amalga oshirildi. 
Innovatsion faoliyat va uning bosqichlari. Innovatsion faoliyat – 
yangi ijtimoiy talablarnin an'anaviy me'yorlarga mos kelmasligi yoki 
yangi shakllanayotgan g‘oyalarning mavjud g‘oyalarni inkor etishi 
natijasida vujudga keladigan majmuali muammolarni yechishga 
qaratilgan faoliyatdir.
Olimlar innovatsion jarayon tuzilmasini tahlil qilishda hayotning 
davriyligi konsepsiyasini farqlaydilar. Bu konsepsiya yangilik kiritishga 
nisbatan o‘lchanadigan jarayon ekanligidan kelib chiqadi. Pedagogikaga 
oid adabiyotlarda innovatsiya jarayonining sxemasi beriladi va u 
quyidagi bosqichlarni qamrab oladi:
1. Yangi g‘oya tug‘ilishi yoki yangilik konsepsiyasini paydo qilish 
bosqichi, u kashfiyot bosqichi deb ham yuritiladi. 
2. Ixtiro qilish, ya'ni yangilik yaratish bosqichi. 
3. Yaratilgan yangilikni amalda qo‘llay bilish bosqichi.
4. Yangilikni yoyish, uni keng tadbiq etish bosqichi.
5. Muayyan sohada yangilikning hukmronlik qilish bosqichi.
Misol qilib, elektron doskani keltirsak bo‘ladi.
1. Elektron doskani yaratish. Sensorli elektron doska markerlar 
yordamida har xil foydalanuvchi interfeysini chaqirib oladigan, hajm 
jihatidan katta bo‘lgan sensor ekrandir.
2. Elektron doska (SMART doska). Bunday uskunaning ishlashi 
xujjatlarni jamoaviy muhokama qilish, seminar yoki ma'ruzalar 
o‘tkazish, taqdimotni tashkil etish jarayonida vizualizatsiyaning barcha 
afzalliklarini ochib berishga imkon beradi.

---

3. Ta'lim tizimida elektron doskadan foydalanish bu ta'lim 
sohasidagi 
qo‘llanilayotgan 
ilg‘or axborot texnologiyalarining 
asosiylaridan biri. 
4. Butun dunyo bo‘yicha ta'lim tizimida elektron doskadan 
foydalanish darslarni yanada qiziqarli va ko‘rgazmali tarzda o‘tishga 
keng imkoniyatlar yaratadi. 
5. Raqamli jamiyatni SMART doskalaridan foydalanish avzalligi bu 
ma'lumotni tahrirlash ko‘lamining kengligi, natijalardan nusxa olish, 
elektron pochta orqali jo‘natish, saqlash imkoniyatining mavjudligi, 
matn, tovush, animatsiya, grafikalardan birgalikda foydalanish 
imkoniyatining kengligi, virtual auditoriya yaratish imkonida nomoyon 
bo‘ladi.
Pedagogik innovatsiyalar pedagogik faoliyatga yangiliklarning 
izchil olib kirilishini tavsiflaydi. Pedagogik innovatsiyalarning didaktik 
imkoniyatlariga ko‘ra ta'lim tizimi va jarayoni rivojlanib boradi.
O‘qituvchining innovatsion faoliyati pedagogik jamoani harakatga 
keltiruvchi, olg‘a undovchi, bunyodkorlikka rag‘batlantiruvchi kuch 
sifatida namoyon bo‘lib, ta'lim jarayonining sifatini kafolatlaydi. Shu 
sababli har bir o‘qituvchi innovatsiyalarning mohiyatini to‘la tushungan 
holda o‘z faoliyatiga izchil tatbiq eta olishi zarur. 
Mamlakatimizda zamonaviy ta'lim tendensiyalari asosida kasbiy 
ta'lim tizimini isloh qilish bo‘yicha keng qamrovli ishlar olib borilib, 
uning samaradorligini oshirish orqali malakali kadrlar tayyorlashga 
alohida e'tibor qaratilmoqda. Jumladan, professional ta'lim dasturlarini 
YUNESKO tashkiloti tomonidan qabul qilingan ta'limning xalqaro 
standart tasniflagichi (MSKO) darajalari bilan uyg‘unlashtirish, o‘quv 
jarayoniga Milliy kvalifikatsiya tizimi to‘laqonli joriy etish talab etiladi. 
O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar 
strategiyasida “Uzluksiz ta'lim tizimini yanada takomillashtirish, sifatli 
ta'lim xizmatlari imkoniyatlarini oshirish, mehnat bozorining zamonaviy 
ehtiyojlariga muvofiq yuqori malakali kadrlar tayyorlash siyosatini 
davom” muhim ustuvor vazifa sifatida belgilangan. O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidentining 2019 yil 6 sentyabrdagi PF-5812-sonli 
“Professional ta'lim tizimini yanada takomillashtirishga doir qo‘shimcha 
chora tadbirlar to‘g‘risida”gi Farmonida Xalqaro tasniflagichning 3-
darajasiga mos keluvchi ta'lim dasturlari asosida 9-sinf bitiruvchilarini 
ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan boshlang‘ich professional ta'lim 
bosqichida kadrlar tayyorlaydigan ta'lim muassasalari tashkil etish, 
Xalqaro tasniflagichning 4-darajasiga mos keluvchi ta'lim dasturlari 

---

asosida o‘rta professional ta'lim bosqichida kadrlar tayyorlaydigan ta'lim 
muassasalarini tashkil etish, Xalqaro tasniflagichning 5-darajasiga mos 
keluvchi 
ta'lim 
dasturlari 
asosida 
oliy 
ta'lim 
tizimi 
bilan 
integratsiyalashgan o‘rta maxsus professional ta'lim bosqichida kadrlar 
tayyorlaydigan, oliy ta'lim muassasalari huzurida faoliyat yuritadigan 
ta'lim muassasalarini tashkil etish vazifasi belgilab berildi. 
Quyida keltirilgan ma'lumotlar kasb-hunar ta'limi tizimida tashkil 
qilinayotgan “3” toifaga kiruvchi (“A” “V” “S”) kollejlar bo‘yicha 
ma'lumotlar hisoblanadi.