Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti zaripova dilnoza anvarovna

1.2. 
BUYUK MUTAFFAKIR OLIMLARNING TA’LIM 
TIZIMIGA FALSAFIY QARASHLARI 
 
Muso al-XORAZMIY (783-850) Abu Abdulloh Muhammad ibn 
Muso al-Xorazmiy orta osiyolik buyuk matematik, astronom. Xivada 
tugilgan, Bagdod shahrida vafot etgan. Arifmetika va algebra fanlarining 
asoschisi. Hozirgi zamonda keng qollanib kelinayotgan algoritm atamasi 

---

al-Xorazmiy nomidan olingan. Uning Al-jabr val-muqobala (Tiklash va 
qiyoslash) risolasi ayniqsa mashhur. Bundan tashqari, uning Ustunlar 
haqida risola, Quyosh soatlari togrisida risola, Tarix risolasi, Musiqa 
risolasi singari asarlari bor 
Risola uch qismdan iborat bo‘lib, birinchisi-algebraik qism uning 
oxirida savdo muomlasiga oid kichik bir bo‘lim keltiriladi. Ikkinchi - 
geometrik qism algebraik usul qo‘llab o‘lchashlar haqida, uchinchi qism 
- vasiyatlar xaqida bo‘lib, muallif unar "Vasiyatlar kitobi" deb ataydi. 
Al-Xorazmiy 
matematika 
fanida 
abstraksiya 
(mavxumiylik) 
tushunchasini kengaytirdi. Induksiya yo‘li bilan umumiy yechish 
usullarini xal etdi, deduksiya yo‘li bilan umumiy usullar yordamida turli 
xususiy masalalarni yechdi. "Al-Jabr va muqobala" asari bilan xam 
matematika fanini rivojlantirib o‘zidan avvalgi bilimlarni o‘rgandi va 
ularni sintezlashtirish xamda amalda qo‘llash usullarini bayon etdi. Shu 
asar tufayli "Al-Xorazmiy" nomli lotincha transkripsiyada "Algoritm" 
shaklini oldi, keyinchalik xozirgi zamon xisoblash matematikasining 
asosiy tushunchasi algoritm algorifmga aylandi. U matematikaning 
nazariy rivojlanishi bilan birga, undan turmushda foydalanish yo‘llarini 
xam berdi, meros taqsim qilishda vasiyatnomalarni tuzishda, mol taqsim 
etishda odamlarga kerak bo‘ladigan ishlari natijasi bo‘ldi. Unda olim 
Sharq mamlakatlari ustida kuzatishlar olib borib mamlakat va 
shaxarlarning xarakatlarini tuzadi, nomlar ruparasida uzunlik va kenglik 
darajalarini ko‘rsatadi. U geografiyaga oid yasashida Yerni yetti 
iqlimiga 
bo‘ladi, 
yer 
xaritasini 
tuzadi. 
Tashkilotchilarning 
ma’lumotlariga 
ko‘ra 
olamning 
to‘rt 
xaritasini 
tuzadi. 
Tadqiqotchilarning ma’lumotlariga ko‘ra- olamning to‘rt xaritasi - Azov 
dengizi, Nil daresi Yaqin va O‘rta Sharq mamlakatlari xaritasi saqlanib 
qolgan. Uning yuqoridagi asari xam Sharq va G’arbda katta axamiyatga 
egadir. Xorazmiy bilim olishda talabaning shaxsiy kuzatishlariga xamda 
olgan bilimlaridan foydalanishga katta e’tibor berdi. Bunda u ilm 
izlovchilarning ilmiy manbalarni to‘plash ularni ifodalash va 
kuzatilganlarni yushtira olish malaka va ko‘nikmalarni xosil qilishga 
katta baxo beradi. "Ul-kitob al muxtasar fi xisob aljabr va al-mukobala" 
asarida olmishlarni uch guruxga bo‘ladi. Ulardan o‘zidan avvalgilar 
qilgan ishlarni amalga oshirishda boshqalaridan o‘zib ketadi va uni 
o‘zidan keyin keluvchilarga meros qilib qolidiradi.