Muhandislik geologik tadqiqotlar

9 
 
Xarobalik 
keltiradigan 
500 - 1000 
Uylar qulay boshlaydi. 
10 
 
Falokatli 
1000 -
2500 
Ko’plab imorat vayron bo’ladi, yer 
yuzida katta-katta yoriqlar paydo 
bo’ladi 

---

79 
11 
Halokatli 
2500 –
5000 
Yer yuzida katta-katta yoriqlar paydo 
bo’ladi Buzilmagan imorat kamdan-
kam qoladi. 
12 
Katta halokat, 
falokat 
keltiradigan 
5000 
Hammayoq buzilib, imoratlar 
butunlay vayron bo’lib ketadi. 
Sonlar ballarni ifodalab, yuqorida sanab o’tilganlarni namoyon bo’lishligi 
darajasini belgilab beradi.
Eng kuchsiz zilzila 1 ball hisoblanib, eng kuchli ofatlisi 12 ballga to’g’ri 
keladi. Yevropada ham 12 balli shkala qabul qilingan bo’lib, u ham yuqoridagi 
shkalaga mos keladi. Zilzila kuchi shuningdek seysmik koeffitsent
K
orqali ham 
ifoda etilib, u seysmik to’lqinlar tezlanishi (
a
) ni, og’irlik kuchining (
g
) nisbatiga 
teng. 
К= 
а
g
; (
13.3) 
S.V. Medvedev fikricha, zilzila kuchi ko’p jihatdan seysmik to’lqinlar
tarqalayotgan jinsga bog’liqdir. Zilzilaning turli ballari, tuproqning ma’lum 
tebranishiga, yoki aksincha, tuproqning tebranish tezlanishi ma’lum bir ballga 
to’g’ri kelar ekan. Quyidagi S.V.Medvedev tomonidan tuzilgan shkalani (13.2-
jadval) soddalashtirib keltiramiz, bunda keltirilgan ballarga tuproqning ma’lum 
tebranish tezlanishi to’g’ri keladi. 
13.2 - jadval 
Ballar 
Tuproqning tezlanishi, 
mm/sek
2
 
1 
- 
2 
- 
3 
- 
4 

100 
5 
100 –250 
6 
250 –500 
7 
500 –2000 
8 
1000 –2000 
9 
2000 –4000 

---

80 
10 

4000 
11 
- 
12 
- 
Zilzilalarni bino inshootlarga ta’siri, ularni loyihalash va qurishda hisobga 
olishni taqazo etadi. Hozirda zilzilani oldindan aytish va ehtiyot choralarini 
ko’rish maqsadida juda keng miqyosda seysmik, muhandislik - geologik, geofizik, 
tektonik, gidrokimyoviy, matematik usullar yordamida ilmiy tadqiqot ishlari olib 
borilmoqda. Ana shu olib borilayotgan ilmiy tadqiqot ishlari natijasida MDH 
hududi uchun ayrim - ayrim seysmik mikrorayonlarning xaritalari tuzilgan bo’lib, 
bu xaritalar orqali, qaysi mintaqalarda necha balli zilzila bo’lishligini aniq 
bilishingiz mumkin. Seysmik mikrorayonlar xaritasi, birinchidan zilzilani vujudga
keltiradigan “o’choq” - giposentrning joylashish holatini va zilzila sodir
bo’ladigan joy - episentrda, silkinishlarning takrorlanish xarakterini, intensiv-
ligini, joyning muhandis-geologik nuqtai nazardan sharoitlarini, tog’ jinslarini 
fizik-mexanik 
xususiyatlarini 
o’rganish 
asosida 
tuziladi. 
O’rta 
Osiyo 
Respublikalari mintaqalari 6-9 balli zilzilala zonaga kiritiladi. Ma’lum hududining 
muhandislik-geologik sharoiti hisobiga seysmik aktivlikni oshib ketishini nazarda 
tutib 10 ball va undan yuqori ballar belgilanishi mumkin. Yuqori seysmik 
hududlarga (8-9 ball) - tog’li rayonlarda, tog’ oldi tekisliklari va daralar kiradi.
Hamma yuqorida tilga olingan respublikalarning past tekisliklarida seysmik kuch 
5-6 ballgacha kamayadi.