MühaziRƏ 1 Mövzu : Giriş. Süni soyuducuların termodinamiki əsasları

1.2. Cismin hal parametrləri
Cismin istilik halı onun temperaturu ilə xarakterizə edilir. Tem­peraturu ölçmək üçün müxtəlif şkalalardan istifadə edilir: ter­mo­dinamiki dərəcə Kelvinlə (T,K) və beynəlxalq – dərəcə Sel­si­ya (t,C). Termodinamiki temperatur şkalasında suyun donma tem­peraturundan 273,15 K aşağı temperatur mütləq sıfır qəbul edi­lir. Reper nöqtəsi kimi suyun üçlük nöqtəsinin temperaturu onun kristallik, maye və buxar fazalarının tarazlıq halını xa­rak­te­ri­zə etməklə, bu nöqtə bu­zun ərimə nöqtələrindən daha dəqiq tə­yin edilir.

Selsi və Kelvin temperaturları arasındakı asılılıq aşa­ğı­da­kı­dır:

.
Bundan başqa Farenqeyt şkalasından da istifadə olunur. Bu­ra­da hesablama başlanğıcı 0F selsiya şkalasında – 18C-yə bəra­bər­dir, 0C buzun ərimə temperaturu 32F-ə müvafiq edir, suyun qay­nama temperaturu isə – 212F-dir. Beləliklə, 1C=1,8F.

Bir şkaladan o birinə keçmək üçün aşağıdakı düsturlardan is­ti­fadə edilir:

;

.

.
Bundan başqa Farenqeyt şkalasından da istifadə olunur. Bu­ra­da hesablama başlanğıcı 0F selsiya şkalasında – 18C-yə bəra­bər­dir, 0C buzun ərimə temperaturu 32F-ə müvafiq edir, suyun qay­nama temperaturu isə – 212F-dir. Beləliklə, 1C=1,8F.

Bir şkaladan o birinə keçmək üçün aşağıdakı düsturlardan is­ti­fadə edilir:

;

.
Səthə təsir edən təzyiq qüvvəsinin həmin səthin sahəsinə nis­bəti işçi cismin təzyiqini xarakterizə edir. Beynəlxalq va­hid­lər sis­temində (Sİ) təzyiq vahidi kimi Paskal qəbul edilir: 1Pa=1N/m². Bundan başqa sistemdə kənar vahidlərdən də is­ti­fa­də edilir: texniki atmosfer ( 1 at=1 kqq/sm² ), fiziki atmosfer (1 atm=1,033 kqq/sm²).

Ətraf mühitin təzyiqindən çox olan təzyiq artıq və ya ma­no­met­rik adlanır. Atmosfer təzyiqindən aşağı təzyiq bo­şal­ma və ya vakuum adlanır. Manometrik təzyiqi ölçmək üçün ma­no­metr­lər­dən, boşalmanı ölçmək üçün – manova­kuum­metr­lər­dən və ya va­ku­um­metrlərdən istifadə edilir.

Mütləq təzyiq monometrik və atmosfer təzyiqinin cəminə bə­ra­bərdir. Bu vahidlər arasındakı uyğunluq aşağıdakı kimidir:
;

, .
Xüsusi həcm (, m³/kq) maddənin həcminin onun kütləsinə olan nisbətinə bərabərdir, sıxlıq (, kq/m³) isə maddənin küt­lə­si­nin onun həcminə nisbətidir.

Sİ sistemində istilik miqdarı Coulla (Coul) ölçülür və 1 m mə­­safədə 1 N qüvvənin işini ifadə edir. Sistemdən kənar istilik va­hidi – kalori: 1Coul=1Hm; 1kkal=4186Coul.

İşin zamana nisbətinə güc deyilir:

,

burada L – işdir, Coul;

 - zaman, san.

Güc vahidi kimi vatt (Vt) qəbul edilir: 1Vt=1Coul/san. 1 kq cis­min 1 K temperatura qədər qızdırılması və ya soyudulması üçün sərf edilən istilik miqdarı xüsusi istilik tutumu c adlanır və Coul/(kqK) ilə ölçülür. Xüsusi istilik tutumu temperaturun 1K-ə qə­dər dəyişməsi zamanı maddənin entalpiyasının dəyişməsini gös­tərir. Entalpiya işçi cismin tam enerjisinə deyilir.