MühaziRƏ 3 Əmək mühafizəsinin hüquqi və təşkilati məsələləri. Plan

İstirahət vaxtı və işçilərin məzuniyyət hüquqları

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 37-ci maddəsinə müvafiq olaraq hər kəsin istirahət hüququ vardır. Əmək müqaviləsi ilə işləyənlərə qanunla müəyyən edilmiş, lakin 8 saatdan artıq olmayan iş günü, istirahət və bayram günləri, ildə ən azı bir dəfə 21təqvam günündən az olmayaraq odənişli məzuniyyət verilməsi təmin edilir.

İşçilərin istirahət hüququnun qanunvericiliklə təmin edilməsi Əmək məcəlləsinin 103…109 –cu maddələri ilə işçilərin normal istirahəti, sağlamlığın mühafizəsi qaydaları tənzimlənir.

Qüvvədə olan əmək qanunvericiliyinə müvafiq olaraq aşağıdakı formada istirahət vaxtının verilməsi müəyyən olunmuşdur: istirahət və nahar üçün fasilə, istirahət günləri, növbələr arası fasilə, bayram günləri, illik məzuniyyət, əlavə məzuniyyət və s.

İstirahət və nahar üçün fasilə Əmək məcəlləsinin 103-cü maddəsinə uyğun olaraq aşağıdakı kimidir.

İş günü ərzində işçilərə istirahət və nahar etmək üçün fasilə verilməlidir. Fasilənin verilməsi vaxtı və davamiyyəti müəssisə daxili intizam qaydaları, növbə cədvəlləri və ya əmək müqaviləsi, kollektiv müqavilə ilə müəyyən edilir.

Əmək şəraitinin xarakterinə görə işi dayandırmaqla fasilənin vaxtını və davamiyyətini müəyyən etmək mümkün olmadıqda işə götürən işçiyə nahar etməyə şərait yaratmalıdır.

İstirahət və nahar fasilələrinin müddəti iş vaxtına daxil edilmir. İstirahət və naşar fasilələrindən işçi öz mülahizəsi ilə istədiyi kimi istifadə edə bilər. Nahar fasiləsinin müddəti daxili əmək intizamı qaydalarına uyğun iki saata qədər ola bilər.

Növbələr arası fasilə. İşçinin bir iş günü ilə növbəti iş günü arasındakı gündəlik istirahət vaxtı azı 12 saat olmalıdır. Növbəti iş vaxtı rejimində işçilərin istirahət vaxtının müddəti müvafiq növbə cədvəlləri ilə tənzimlənir.

İstirahət günləri. Əmək məcəlləsinin 104-cü maddəsinə uyğun verilir. Hər bir işçiyə həftələrarası fasiləsiz istirahət günlərindən istifadə etməyə şərait yaradılmalıdır. Həftələr arası istirahət günlərinin sayı 5 günlük iş həftəsində iki gün, altı günlük iş həftəsitndə isə bir gün olmalıdır. Həftəlik istirahət müddəti 42 saatdan az olmamalıdır.

İş günü hesab olunmayan bayram günləri. Əmək məcəlləsinin 105-ci maddəsinə görə Azərbaycan Respublikasının bayramları aşağıdakılardır:

yanvarın 1və 2-si - Yeni il bayramı

martın 8-də - Qadınlar günü

mayın 9-da – - Faşizm üzərində Qələbə günü

mayın 28-də - Respublika günü

iyunun 15-də - Azərbaycan xalqının milli qurtuluş günü

iyunun 26-da – - Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri günü

oktyabrın 18-də - Dövlət Müstəqilliyi günü

noyabrın 9-da –- Dövlət bayrağı günü

noyabrın 12-də -– Konstitutsiya günü

noyabrın 17-də -– Milli dirçəliş günü

dekabrın 31-də -– Dünya Azərbaycanlılarının həmrəylik günü

Novruz bayramı -–beş gün

Qurban bayramı -–iki gün

Ramazan bayramı -iki gün

Ümümxalq hüzr günü. Əmək məcəlləsinin 106-cı maddəsində göstərildiyi kimi hər il yanvarın 20-si Azərbaycanın Müstəqilliyi və ərazi bütövlüyü uğrunda həlak olmuş şəhidlərin xatirəsini yad etmək günüdür. Bu gün iş günü hesab edilmir.

Yeni il bayramı, Qadınlar günü, Qələbə günü, Respublika günü, Azərbaycan xalqının milli qurtuluş günü, Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələri günü, Dövlət bayrağı günü, Dünya Azərbaycanlılarının həmrəylik günü, Novruz bayramı, Qurban bayramı və Ramazan bayramı günləri iş günü hesab edilmir.

Həftələrarası istirahət günləri və iş günü hesab olunmayan bayram günləri üst-üstə düşərsə, həmin istirahət günü bilavasitə bayram günündən sonrakı iş gününə keçirilir. Qurban və Ramazan bayramları iş günü hesab olunmayan başqa bayram günü ilə üst-üstə düşdükdə növbəti iş günü istirahət günü hesab edilir. Bayram və həftələrarası istirahət günləri biri digərindən əvvəl və ya sonra gələrsə iş və istirahər günlərinin ardıcıl olmasının təmin etmək məqsədilə müvafiq İcra Hakimiyyəti Orqanının qərarı ilə bu iş və ya istirahət günlərinin yeri dəyişdirilə bilər.

Əmək məcəlləsinin 108-ci maddəsinə uyğun olaraq bayram günlərindən biri olan bayramqabağı, habelə ümumxalq hüzn günü qabağı iş günlərində həftəlik iş günlərinin sayından asılı olmayaraq iş gününün müddəti 1 saat qısaldılır.

Altı günlük iş həftəsi ilə işləyən müəssisələrdə bilavasitə ertəsi gün istirahət günü olan iş gününün müddəti altı saatdan çox olmamalıdır.

Əmək məcəlləsinin 109-cu maddəsinə görə müstəsna hal kimi istirahət, bayram günlərində işə cəlb olunmuş işçilərin əməyi tərəflərin razılığı ilə işçiyə digər istirahət günü verilməklə və ya həmin günlərdə görülmüş işin müqabilində ikiqt məbləğdə əmək haqqı ödənilməklə əvəz edilməlidir.

İşçilərin məzuniyyət hüququ. Əmək məcəlləsinin 110-cu maddəsinə uyğun işçilər vəzifəsindən, əmək şəraitindən və əmək müqaviləsi müddətindən asılı olmayaraq qanunvericiliklə müəyyən edilmiş məzuniyyətlərdən istifadə etmək hüququna milikdir.

Məzuniyyət növləri. Əmək məcəlləsinin 112-ci maddəsinə uyğun işçilərin məzuniyyət hüququ aşağıdakı məzuniyyət növləri ilə təmin edilir.

a) əsas və əlavə məzuniyyətlərdən ibarət olan əmək məzuniyyəti

b) uşağına qulluq etmək üçün qadınların sosial məzuniyyəti

c) təhsilini davam etdirmək və elmi yaradıcılıqla məşğul olmaq üçün verilən təhsil və yaradıcılıq məzuniyyəti

d) ödənişsiz məzuniyyət

Əmək müqaviləsində, habelə kollektiv müqavilələrdə məzuniyyətlərin digər növləri nəzərdə tutula bilər.

Əmək məzuniyyəti və onun müddətləri əmək məcəlləsinin 114-cü maddəsində olduğu kimi nəzərdə tutulmuşdur.

İşçilərə ödənişli məzuniyyət 21 təqvim günündən az olmayaraq verilməlidir. Aşağıdakı işçilərə ödənişli əsas məzuniyyət 30 təqvim günü müddəitində verilməlidir.

a) kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalında çalışan işçilərə

b) xüsusi rejimli tədris müəssisələri istisna olunmaqla tədris müəssisələrində pedaqoji iş aparmayan rəhbər işçilərə və inzibati – tədris heyəti işçilərinə, habelə məktəbdən kənar uşaq müəssisələrinin rəhbərlərinə.

c) tədris müəsisələrinin metodisləri, kitabxanaçılarına, laborantlarına, emalatxana rəhbərlərinə.

d) elmi dərəcəsi olmayan elmi işçilərə

e) həkimlərə, orta tibb işçilərinə və əczaçılara

Natamam iş vaxtı şəraitində işləyən işçilərə verilən əmək məzuniyyəti müddətində yerinə yetirdikləri və ya çalışdıqları vəzifəyə uyğun olaraq verilir.

Əmək məcəlləsinin 118-ci maddəsinə müvafiq olaraq aşağıdakı işçilərə əmək məzuniyyəti 56 təqvim günü müddətində verilməlidir.

a) bütün ixtisas və adlardan olan müəllimlərə

b) illik normanın üçdə bir hissəsindən az olmamaqla pedaqoji iş aparan tədris müəssisələrinin rəhbər işçilərinə, təlimatçılarına

c) uşaq birliyi rəhbərlərinə, magistrlərə

d) elmi tədqiqat müəssisələrinin, habelə ali məktəblərin elmi tədqiqat bölmələrinin elmlər doktoru elmi dərəcəsi olan əməkdaşlarına, rəhbərlərinə və onların elmi işlər üzrə müavinlərinə, elmi katiblərinə

e) müvafiq elmi şuranın qərarı əsasında müstəqil elmi tədqiqat işləri aparan elmi işçilərə və s.

42 təqvim günü müddətində illik məzuniyyət aşağıdakı işçilərə verilməlidir:

a) uşaq evlərinin, məktəbəqədər uşaq tərbiyə müəssisələrinin rəhbər işçilərinə, tərbiyəçilərinə, musiqi rəhbərlərinə;

b) metodika kabinetlərinin rəhbərlərinə və təlimatçılarına

c) məktəbyanı internatların tərbiyəçilçrinə

d) məktəbdən kənar uşaq müəssisələrinin dərnək rəhbərlərinə

e) musiqi müəllimlərinə

ə) elmi tədqiqat müəssisələrinin, habelə ali məktəblərin elmi tədqiqat bölmələrinin elmlər namizədi elmi dərəcəsi olan əməkdaşlarına, rəhbərlərinə və onların elmi işlər üzrə müavinlərinə, elmi katiblərinə.

Əmək məcəlləsinin 119-cu maddəsinə görə yaşı 16-dan az olan işçilərə əmək məzuniyyəti 42 təqvim günündən, 16 yaşından 18 yaşınadək işçilərə isə 35 təqvim günündən az olmayaraq verilir.

Əlilliyin qrupundan, səbəbindən və müddətindən asılı olmayaraq işləyən əlillərə əmək məzuniyyəti 42 təqvim günündən az olmayaraq verilir.

Əlavə məzuniyyətin müddəti. Əmək məcəlləsinin 115 və 166-cı maddələrinə uyğun olaraq əmək şəraitinə və əmək funksiyalarının xüsusiyyətlərinə görə əlavə məzuniyyətin müddəti 6 təqvim günündən az olmamalıdır.

Əmək stajından asılı olaraq işçilərə:

a) 5 ildən 10 ilədək əmək stajı olduqda – 2 təqvim günü

b) 10 ildən 15 ilədək əmək stajı olduqda - 4 təqvim günü

c) 15 ildən çox əmək stajı olmaqla –- 6 təqvim günü müddətində əlavə məzuniyyət verilir.