Mühazirə 30 saat, laboratoriya məşğələsi 45 saat В. М. Чупахин «Основы ландшафтоведения». Москва, 1987

Torpaq ehtiyatları istehsalın əsas vasitəsi kimi  Torpaq  ehtiyatları  -  elə 

torpaqlara  deyilir  ki,  onlar  təsərrüfatda  istifadə  olunur  və  ya  oluna  bilər.  Onlar 

insan  fəaliyyətinin  bütün  sferalarında  işlədilir,  kənd  təsərrüfatında  isə  lap  fəal 

istifadə  olunur,  bazis  kimi  əmək  predmeti  və  istehsal  vasitəsi  rolunu  oynayır. 

Torpaq  -  təbiətin  məhsuludur,  təbii-tarixi  faktor  kimi  insansız  formalaşmışdır, 

təbiətin  insanlara  hədiyyəsidir.  İstehsal  fəaliyyəti  nəticəsində  torpaq  istehsal 

vasitəsinə çevrilir.  

 

Təbii  məhsuldarlıq  uzun  müddətli  torpaqyaratma  prosesinin  nəticəsində 

yaranaraq  torpağın  iqtisadi  məhsuldarlığının  əsasını  təşkil  edir.  İnsan  fəaliyyəti 

nəticəsində  təbii  potensial  məhsuldarlıq  iqtisadi  (effektiv,  həqiqi)  məhsuldarlığa 

çevrilir  ki,  bu  da  cəmiyyətin  istehsal  qüvvələrinin  inkişaf  səviyyəsindən  asılıdır. 

İqtisadi məhsuldarlığın konkret ifadəsi kənd təsərrüfatı bitkilərinin məhsulu hesab 

olunur.  

 

Spesifik  xüsusiyyətlərinə  görə,  istehsal  vasitəsi  kimi,  torpaq  heç  bir  digər 

istehsal vasitəsi ilə dəyişdirilə bilməz. Torpağın istifadəsinin xarakteri bir çox təbii 

-  iqtisadi  faktorlarla  şərtlənir.  Burada  təbii-iqtisadi  şəraitin  qeydiyyata  alınması 

vacib  əhəmiyyət  kəsb  edir,  bunlarlda  torpaq  əkinləri  sistemi,  təsərrüfatın 

ixtisaslaşdırılması, aqrotexnika, əkin sahələrinin  strukturu, meliorasiya  və  s. ciddi 

əlaqələndirilməlidir. Təbii faktorlara iqtisadi faktorlardan ayrı baxmaq olmaz.  

 

İnsanın  təbii  mühitlə  əlaqəsi.  İnsanın  təbii  mühitlə  qaşılıqlı  əlaqəsi  2 

aspektdə baxılmalıdır. 1-ci - insanlar üçün yararsız proseslərin aradan qaldırılması 

downloaded from KitabYurdu.org

---

(eroziya,  deflyasiya).  2-ci  -  təbii  ehtiyatlardan  birbaşa  istifadə  və  insanın  təbiətə 

mənfi təsiridir. Son illər təbii ehtiyyatlardan effektiv istifadə etmənin səviyyəsinin 

qaldırılması  və  resursların  bərpası  üzrə  geniş  miqyaslı  və  müxtəlif  tədbirlər 

kompleksi  aparılır:  (meliorasiya,  flora  və  faunanın  bollaşdırılması,  istehsal 

proseslərinin rasional təşkili və s).  

 

Cəmiyyətlə  ətraf  mühitin  qarşılıqlı  əlaqəsinin  problemində  «cəmiyyət-

təbiət»  sisteminin  əsas  komponenti  əhalidir.  Əhalinin  yer  üzərində  qeyri-bərabər 

yerləşməsi  onun  təbiətə  təsirini  də  müxtəlif  edir.  Məskunlaşmanın  ümumi 

mürəkkəb problemlərinə onun inkişaf tempi, yaşayış məkanı, ərzaq, su, xammal və 

enerji  resursları  aiddir.  Bir  nəfər  insanın  müasir  dövrdə  yaşamağı  üçün  1,5-2  ha 

torpaq  sahəsi  tələb  olunur  ki,  burada  bütün  həyati  tələblər  nəzərə  alınmalıdır. 

Bütün yararlı torpaqlar quru hissəsinin 55%-ni təşkil edir və praktiki olaraq istifadə 

olunur. Rezerv torpaqlara səhralar, batıqlıqlar, antropogen boşluqlar, meşə tundra, 

şərt  yamaclar  aiddir  ki,  onları  mənimsəmək  böyük  vəsaitlər  tələb  edir.  Ərazi 

resurslarının  (həyati  məkan)  həllinin  ən  düzgün  yolu  əmək  məhsuldarlığının 

yüksəldilməsi və torpaq ehtiyatlarından rasional istifadədir. 

 

Bəşəriyyətin  ən  vacib  mürəkkəb  problemi  ərzaq  problemidir.  Yerin  təbii 

bioloji  resursları  indiki  əhalini  perspektivdə  də  yedizdirməyə  qabildir.  BMT 

ekspertlərinin  məlumatlarına  görə  planetimizdə  əkinəyararlı  torpaq  ehtiyatlarının 

böyük miqdarı vardır. Lakin torpaq sahələrini sonsuzluğa qədər artırmaq mümkün 

deyil.  

 

Buna  görə  ərzaq  bazasının  genişləndirilməsini  kənd  təsərrüfatının 

intensifikasiyasında  axtarmaq  lazımdır.  Əhalinin  yerləşdirilməsinin  əsas 

probleminin  həlli  ilk  növbədə  insan-landşaftlar  sisteminin  optimal  qarşılıqlı 

münasibətlərinin qurulmasıdır.  

 

 

 

 

 

downloaded from KitabYurdu.org

---