Mühazirə dərslərində müzakirə olunan mövzuların məzmunu 060628 1

Müvazinətli körpülər. Müvazinətli istehsalat körpüləri göstərici, yazıcı və tənzimləyici olur.
Sabit cərəyanla işləyən müvazinətli körpünün prinsipial sxemi verilmişdir.



Şəkil 2.9. Elektrik müqavimət termometri ilə işləyən
müvazinətli körpünün prinsipial sxemi
Bu sxemdə R₁ və R₃ sabit müqavimətlər R_t –elektrik müqavimət termometri E- cərəyan mənbəyi və R₂ reoxorddur. R₂ vasitəsilə körpü müvazinət vəziyyətinə gətirilir. Bu zaman bd diaqanalında cərəyan olmur, qarşı - qarşıya duran qolların müqavimətlərinin vurma hasili bir – birinə bərabər olur.

Bu nisbətdən elektrik müqavimət termometrinin müqaviməti müəyyən edilir.

və -ün qiymətləri sabit olduqda -nin qiymətini (reoxord) müqavimətinin qiymətlərinə görə tapmaq mümkündür.
Reoxordun R₂ sürüngəcini, sıfır cihazının (SC) əqrəbi sıfır üzərində dayanana qədər hərəkət etdirdikdə ölçülən temperaturun qiyməti bilavasitə temperatur şkalasına görə dərəcələnən reoxord şkalasından müəyyən edilir. Yuxarıdakı ifadədən göründüyü kimi cihazın göstərişi cərəyan mənbəyinin gərginliyindən asılı deyildir. Bu isə onun ən üstün cəhətidir. Ölçmə aparılan zaman əlavə əməliyyatların (reoxordun sürüngəcini hərəkət etdirməklə körpünü müvazinət halına gətirmək) aparılması cihazın nöqsan cəhətidir. İstehsalat şəraitində tətbiq edilən avtomatik müvazinətli körpülərdə bu nöqsan aradan qaldırılmışdır. Həmin körpülərdə reoxordun sürüngəci avtomatik hərəkət etdirilir. Temperaturun avtomatik müvazinətli körpülərlə ölçülməsi prinsipi körpünün müvazinətə gətirilməsinin avtomatlaşdırılmasıdır.


Müvazinətsiz körpülər. Müvazinətsiz körpünün prinsipial sxemi verilmişdir.

Şəkil 2.8. Elektrik müqavimət termometri ilə işləyən müvazinətli körpünün prinsipial sxemi

Bu körpünün üç qolu R₁, R₂ və R₃ - sabit müqavimətlər, dördüncü qolu R_t –elektrik müqavimət termometri, R₄- nəzarət müqaviməti R_p- tənzimedici reostat, E- cərəyan mənbəyi və mv- şkalası temperatur dərəcələrinə görə dərəcələnmiş millivoltmetrdir. Körpünün R₁, R₂ ,_, R₃ və R₄ - müqavimətləri elə seçilməlidir ki, şkalanın başlanğıcında qeyd edilən temperaturda körpü müvazinətdə olsun. Belə halda millivoltmetrdən cərəyan keçmir və əqrəb şkalanın sol kənar vəziyyətində dayanır. Elektrik müqavimət termometrinin temperaturu dəyişən kimi körpünün müvazinəti pozulur, millivoltmetrdən cərəyan axır və əqrəb sağa hərəkət edir. Əqrəbin sağ tərəfə hərəkət yolu millivoltmetrdən keçən cərəyan şiddətinə mütənasibdir. Əqrəbin şkala üzərində dayandığı nöqtə ölçülən temperaturun qiymətini göstərir.

Temperatur, yalnız sabit qiymətli gərginlikdə dəqiq ölçülə bilər. Bu isə R₄ nəzarət müqaviməti vasitəsilə yoxlanılır. Həmin müqavimət A açarının yerini dəyişdirməklə elektrik müqavimət termometri əvəzinə körpü dövrəsinə daxil edilir. Nəzarət müqaviməti və R₄ körpü dövrəsinə qoşulduqda əqrəb şkala üzərində cızılmış xətt üzərində durmalıdır. Əks halda əqrəb uyğun vəziyyətə gələnə qədər R_b tənzimləyici reostatın sürüngəcini hərəkət etdirmək lazımdır. Bundan sonra elektrik müqavimət termometri yenidən dövrəyə qoşulur.
Ölçmənin qiymətinin düzgün olması ücün ab nöqtələrindəki potensiallar fərqi U_ab sabit olmalıdır. U_ab sabit saxlanması olmalıdır R_p reostatı vasitəsilə yerinə yetirlir. U_ab – nin qiymətini həmişə sabit saxlamaq lazım gəldiyindən bu körpüdən laboratoriya şəraitində temperaturun ölçülməsində və müxtəlif tipli çevricilərdə elecə də analizatorlarda istifadə edilir.
MÜHAZİRƏ 4.
FƏSİL 3
3.Təzyiqin və seyrəkliyin ölçülməsi
3.1.Təzyiq və seyrəkliyi ölçən cihazlar

Vahid səthə təsir edən qüvvə təzyiq adlanır. Təzyiq hər hansı bir maddənin termodinamik vəziyyətini təyin edən bir kəmiyyətdir. Təzyiq çox hallarda texnoloji prosesin aparılması texnoloji aparatın vəziyyətini və rejiminin fəaliyyətini təyin edir. Təzyiqin ölçülməsi məsələsi ilə bir çox texnoloji parametrləri, misal üçün, qazın və buxarın sərfini, termodinamik parametrlərin dəyişməsini, mayenin səviyyəsini və s. ölçərkən rastlaşırıq. Təzyiqlər növlərinə görə müxtəlif olub atmosfer, mütləq, izafi və vakuum təzyiqlərinə ayrılır.