Mühazirə Elmi tədqiqatın əsas məqsədləri. Fənnin vəzifələri, tarixi və

İbn Sina isə xeyli dərəcədə fərqli bir təsnifat irəli sürür:  
1.  Əməli  elmlər:  a)  ölkənin  idarə  olunması;  b)  evin  idarə  olunması;  c) 
insanın özünün idarə olunması.  
2.  Nəzəri  elmlər:  a)  ilahiyyat;  b  )  riyaziyyat  (hesab,  həndəsə, 
astronomiya, musiqi) c) xalis fizika.  

---

 
 
3.  Tətbiqi  elmlər:  a)  hesablama-ölçmə;  b)  mexanika;  c)  təbabət;  d) 
əlkimya. 
İbn  Sina  təsnifatında  əlamətdar  cəhətlərdən  biri  əməli  elmlərlə  tətbiqi 
elmlərin fərqləndirilməsidir. Belə ki, “tətbiq” dedikdə məhz elmi biliklərin tətbiqi 
nəzərdə  tutulur.  “Əməli  elmlər”  isə  əslində  nəzəri  elmi  biliklərin  tətbiqi  yox, 
elməqədərki mərhələ kimi götürülür. 
İbn Sina öz yaradıcılığında bütün elmləri ehtiva etməyə çalışmışdır. Buna 
tam  nail  ola  bilməsə  də  onun  yazdığı  əsərlərdən  çıxış  edərək  onun  elmləri 
necə  qruplaşdırdığını  təsəvvür  etmək  olar.  Türkiyədə  çap  olunan  Şəfa 
külliyyatında İbn Sinanın aşağıdakı əsərləri ehtiva olunur: 
I. Məntiq elmləri 
1. Məntiqə giriş 
2. Kateqoriyalar 
3. Şərh haqqında 
4. Birinci analitiklər 
5. İkinci analitiklər 
6. Mükamilə (cədəl) 
7. Sofistik dəlillər 
8. Ritorika 
9. Poetika 
II. Təbiət elmləri 
10. Fizika 
11. Səma və aləm 

---

 
 
12. Yaranma və dağılma 
13. Təsirlər və təsirlənmələr 
14. Mineralogiya və meteorologiya 
15. Nəfs haqqında 
16. Nəbatat (botanika) 
17. Zoologiya 
III. Riyaziyyat elmləri 
18. Həndəsə 
19. Hesab 
20. Musiqi 
21. Astronomiya 
IV. Metafizika 
22. Metafizika 
İslam dünyasında elmlərlə yanaşı, əməli tədqiqat sahələrinin də təsnifatı 
verilirdi.  Çünki  artıq  o  dövrdə  texnoloji  sahələrin  də  inkişafına  ehtiyac 
yaranmışdı. 
Qərbdə  müasir elmin formalaşması XVII  əsrdən başladığı üçün elmlərin 
təsnifatı da məhz bu dövrdən başlayaraq aktuallaşmışdır. İlk hərtərəfli təsnifat 
F.Bekona  məxsusdur.  Daha  sonra  Dalamber,  Sen-Simon  və  Kontun  təklif 
etdiyi  təsnifatlar  geniş  yayılmış  və  müasir  elmşünaslıqda  da  istifadə 
edilməkdədir. 
Qərbdə əksər tədqiqatçılar “elm” (science) dedikdə məhz təbiət elmlərini 
nəzərdə tutur. Amma ictimai elmləri də buraya daxil etdikdə təsnifatın birinci 

---

 
 
addımı  geniş  mənada  elmin  makrostrukturunu  müəyyənləşdirməkdən  ibarət 
olur. Burada aşağıdakı bölgülərə rast gəlmək mümkündür:  
1) Riyazi elmlər; 
2) Təbiət elmləri;  
3) Texniki elmlər;  
4) Ruhi-mənəvi elmlər;  
5) İctimai elmlər;  
6) Humanitar elmlər .