Mühazirə Elmi tədqiqatın əsas məqsədləri. Fənnin vəzifələri, tarixi və

Ümumelmi metodlar 
Dielektrik  materializm  metodologiyasına  əsaslanaraq  elmi  idrakın  aşağıdakı 
metodlarını fərqləndirirlər : ümumelmi və konkret –elmi(məxsusi) 
    Ümumelmi  metodlar  nəzəri  və  elmi  tədqiqatlarda  istifadə  edilir.  Onlara 
analiz,  sintez,  induksiya  və  deduksiya,  analogiya  və  modelləşdirmə, 
abstraktlaşdırma  və  konkretləşdirmə,  sistem  analizi  və  formallaşdırma, 
hipotetik  və  aksiomatik  metodları,  nəzəriyyənin  yaradılması,müşahidə  və 
eksperiment, laboratoriya və ərazidə (sahədə) tədqiqatlar daxildir. 
Analiz - bu tədqiqat metodudur, hansı ki, əşyanı öyrənmək üçün, onu fikrən 

---

 
 
və  yaxud  praktiki  olaraq  tərkib  elementlərinə  parçalamaq  yolu  ilə  öyrənir 
(obyektin 
hissələri, 
onun 
əlamətləri, 
xassələri, 
münasibətləri, 
xarakteristikaları,  parametrləri  və  s.).  Ayrılmış  hər  bir  hissə,  vahid  tamın 
tərkibində ayrıca analiz edilir. Məsələn, işçilərin əmək məhsuldarlığının analizi 
hər bir sex üzrə və bütölükdə müəssisə üzrə həyata keçirilir. 
Sintez  -  obyekti  bütöv şəkildə, tamlıqda və onun hissələrinin qarşılıqlı təsiri 
halında öyrənmə metodudur. 
Elmi  tədqiqatlar  prosesində  sintez  analizlə  bağlıdır,  çünki  o,  əşyanın  analiz 
zamanı  ayrılmış  hissələrini  birləşdirməyə  imkan  verir,  onların  əlaqəsini 
qurmağa  və  əşyanı  vahid  tam  kimi  dərk  etməyə  imkan  verir  (məsələn, 
bütövlükdə istehsalat birliyi üçün əıııək məhsuldarlığı). 
İnduksiya  -  tədqiqat  metodudur,  burada  elementlər  çoxluğunun  əlamətləri 
haqqında  ümumi  nəticə,  bu  çoxluğun  müəyyən  hissəsinin  elementlərində  bu 
əlamətləri öyrənmək əsasında edilir. 
Məsələn,  əmək  məhsuldarlığına  mənfi  təsir  göstərən  amillər  hər  bir  ayrıca 
müəssisə üçün  
öyrənilir,  sonradan  alınmış  nəticələr  (verilənlər)  bütövlükdə  istehsalat 
birliyi  üzrə  ümumiləşdirilir  ki,  onun  tərkibinə  bütün  bu  müəssisələr 
istehsalat vahidi kimi daxil edilir. 
Deduksiya - məntiqi əqli nəticə metodudur- ümumidən xüsusiyə doğru, 
burada  əvvəlcə  obyektin  vəziyyəti  bütövlükdə,  sonra  isə  onun  ayrı-ayrı 
elementləri tədqiq edilir. 
Əvvəlki  misala  tətbiqən  ,  əvvəlcə  əmək  məhsuldarlığı  bütövlükdə 
istehsalat birliyi üzrə analiz edilir və sonra onun istehsalat vahidləri üzrə 
(ayrı-ayrı müəssisələr) analiz yerinə yetirilir. 
Analogiya  -  elmi  əqli  nəticə  metodudur  ki,  bunun  vasitəsilə  bir  növ 
əşya  və  hadisələrin,  onların  digərləri  ilə  oxşarlığı  əsasında  dərk 
edilməsinə  nail  olunur.  O,  müxtəlif  növ  əşya  və  hadisələrin  oxşarlığına 
əsaslanır,  məsələn,  istehsalat  birliyindəki  əmək  məhsuldarlığı,  hər  bir 

---

 
 
müəssisə  üçün  ayrılıqda  tədqiq  edilməyə  də  bilər,  yalnız  analoq  kimi 
seçiimiş olan və eyni növ məhsul istehsal edən və eyni istehsal şəraitinə 
malik olana əsasən də yerinə yetirilə bilər. 
Bu  metod  istifadə  edilərkən,  alınmış  nəticələr  bütün  analoji 
müəssisələrə  yayılır.  Bu  cür  üsulda  xərclər  xeyli  az  olur,  lakin  alınmış 
nəticələrin dürüstlüyü zəif olıır.