Mühazirə Əməliyyat sistemi anlayışı

Mühazirə 10 
Çox səviyyəli növbələr (Multilevel Queue) 
Proseslərin müxtəlif qruplar üzrə çox yüngül bir şəkildə çeşidləndiyi sistemlər üçün 
planlaşdırma alqorimlərinin digər sinfi işlənilmişdir. Proseslərin hər bir qrupu üçün hazırlıq 
vəziyyətində yerləşən proseslərin öz növbələri yaradılır (şək.3.5).
Şək.3.5. Planlaşdırmanın bir neçə növbələri 
Bu növbələrə qeyd olunmuş üstünlüklər əlavə olunurlar. Məsələn, sistem prosesləri 
növbəsinin üstünlüyü istifadəçi proseslər növbəsinin üstünlüyündən yüksək quraşdırılır. Tələbələr 
tərəfindən işə salınan proseslərin üstünlüyü isə, müəllimlər tərəfindən işə salınan proseslər növbəsi 
üstünlüyündən aşağı olur. Bu o deməkdir ki, hələ, nə qədər ki, bir hazır sistem prosesi varsa, 

---

istifadəçilər prosesinin heç biri icra olunmaq üçün seçilməyəcək, hələ nə qədər ki, icra olunmağa 
hazır olan müəllimlər prosesi varsa, tələbə prosesinin heç biri prosessoru öz sərəncamına ala 
bilməyəcəkdir. Bu növbələrin daxilində planlaşdırmaq üçün ən müxtəlif alqoritm-lər tətbiq oluna 
bilərlər. Belə ki, məsələn, istifadəçi ilə qarşılıqlı əlaqəni tələb etməyən (fon prosesləri) böyük 
hesablama prosesləri üçün FCFS alqoritmindən, interaktiv proseslər üçün isə - RR alqoritmindən 
istifadə etmək olar. Çox səviyyəli növbələr adını alan bu cür yanaşma planlaşdırmanın çevikliyini 
artırır: müxtəlif xarakteristikalı proseslər üçün onlara ən çox uyğun gələn alqoritm tətbiq olunur.
Əks əlaqəli çox səviyyəli növbələr (Multilevel Feedback Queue) 
 
Çox səviyyəli növbələr alqoritminin sonrakı inkişafı onlara əks əlaqə mexanizminin əlavə 
edilməsi olmuşdu. Burada proses müəyyən növbəyə daimi qeyd olunmamış, özünün davranışından 
asılı olaraq, bir növbədən digərinə miqrasiya oluna bilər.
Sadəlik üçün elə bir vəziyyəti nəzərdən keçirək ki, orada proseslər şək.3.6-da göstərilən kimi, 
“hazır olma” vəziyyətində 4 növbədə təşkil olunmuşlar.
Növbələr arasında proseslərin planlaşdırılması sıxışdırılıb çıxarılan üstünlüklü mexanizm 
əsasında həyata keçirilir. Şəkildə növbə nə qədər yuxarıda yerləşirsə, onun üstünlüyü də o qədər 
yüksək olur. Əgər 0 növbəsində heç olmasa bir proses olmuş olsa, növbə 1-dəki proseslər icra oluna 
bilməzlər. Əgər 0 və 1 növbələrində heç olmasa bir proses olmuş olarsa, növbə 2-dəki proseslər 
yerinə yetirilmək üçün seçilə bilməzlər. Və, nəhayət, 3 növbəsində prosessor öz sərəncamına yalnız 
o vaxt götürə bilər ki, 0, 1 və 2 növbələri boş olmuş olsunlar. Əgər prosesin işləməsi zamanı hər 
hansı bir daha üstünlü növbədə digər proses əmələ gələrsə, icra olunan proses yenisi ilə sıxlaşdırılıb 
çıxarılacaqdır. 0-2 növbələri daxilində proseslərin planlaşdırılması RR alqoritmindən istifadə 
etməklə, həyata keçirilir, növbə 3-də proseslərin planlaşdırması FCFS alqoritminə əsaslanmışdır.
Şək.3.6. Planlaşdırmanın çox səviyyəli əks əlaqəli növbələrində proseslərin miqrasiya olunma 
sxemləri
 
 

---

Törənən proses 0 növbəsinə daxil olur. İcra olunmaq üçün seçimdə o, öz sərəncamına 8 
vahid ölçüdə kvant vaxtını əldə edir. Əgər onun CPU burst vaxt müddəti bu kvant vaxtından kiçik 
olarsa, proses 0 növbəsində qalır. Əks təqdirdə, o, növbə 1-ə keçir. Növbə 1-dəki proseslər üçün 1 
kvant vaxtı 16 qiymətinə malikdir. Əgər proses bu vaxta yerləşmirsə, o, növbə 2-yə keçir. Əgər 
yerləşirsə, onda növbə 1-də qalır. Növbə 2-də kvant vaxtının qiyməti 32 vahid təşkil edir. Əgər 
prosesin fasiləsiz işi üçün bu da az olarsa, proses, kvant vaxtının tətbiq olunmadığı növbə 3-ə daxil 
olur və digər növbələrdə hazır proseslər olmadığı halda, özünün CPU burst qurtarana qədər icra 
oluna bilər. CPU burst vaxt müddətinin qiyməti nə qədər böyük olarsa, o zaman proses daha aşağı 
üstünlüklü növbəyə düşür, amma, o, böyük prosessor vaxtını nəzərdə tuta bilər. Beləliklə, bir qədər 
müddətdən sonra prosessor işinin az vaxtını tələb edən bütün proseslər yüksək üstünlüklü 
növbələrdə yerləşmiş olacaqlar, böyük prosessor vaxtını tələb edən və cavab vaxtına alçaq sorğulu 
olan bütün proseslər aşağı üstünlüklü növbələrdə yerləşmiş olacaqlar.
Əks istiqamətdə proseslərin miqrasiyası müxtəlif prinsiplər üzrə həyata keçirilə bilərlər. 
Məsələn, klaviaturadan daxil olunmanı gözlədikdən sonra, növbə 1,2 və 3-də olan proseslər 0 
növbəsinə yerləşdirilə bilərlər; giriş-çıxışın disk əməliyyatları bitəndən sonra, növbə 2 və 3–də olan 
proseslər növbə 1-ə yerləşdirilə bilərlər; bütün digər hadisələrin bitməsindən sonra, proseslər növbə 
3-dən götürülüb növbə 2-də yerləşəcəklər. Aşağı üstünlüklü növbələrdən yüksək üstünlüklü 
növbələrə proseslərin yerdəyişməsi müəyyən vaxt müddətində proseslər davranışının dəyişilməsini 
tam şəkjildə nəzərə almağa imkan verir.
 
Əks əlaqəli çox səviyyəli növbələr proseslərin planlaş-dırmasında, bizim nəzərdən 
keçirtdiyimiz yanaşmaların içərisindən ən ümumi yanaşmadan istifadə etmişdir. Onlar həyata 
keçirilmədə ən çətin olur, eyni zamanda da, ən böyük çevikliyiə malik olur. Aydındır ki, bu cür 
planlaşdırmanın, yuxarıda göstərdiyimiz variantdan başqa, çoxlu sayda digər müxtəlif növləri də 
mövcuddur. Onların konkret cəmləşdiril-məsinin tam şəkildə təsviri üçün aşağıdakıları göstərmək 
lazımdır: 
-“Hazır olma” vəziyyətində yerləşən proseslər üçün növbələrin sayı; 
-Növbələr arasında işləyə bilən planlaşdırma alqoritmi; 
-Növbələr daxilində işləyə bilən planlaşdırma alqoritmləri; 
-Törənən prosesin növbələrdən birinə yerləşdirilmə qaydaları; 
-Proseslərin bir növbədən digərinə keçirilmə qaydaları; 
Bu göstərdiyimiz bəndlərdən hər hansı birini dəyişdir-məklə, biz hesablama sisteminin 
davranışını əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirə bilərik.
Mühazirə12