Mühazirə Əməliyyat sistemi anlayışı

Mobil kompüterlər və smartfonlar üçün  
yaradılmış əməliyyat sistemləri  
Android smartfonlar, planşetlər, kompüterlər, elektron kitablar, televizorlar və digər 
cihazlar üçün nəzərdə tutulmuş, Linux nüvəli açıq qaynaq kodlu əməliyyat sistemidir. 
Google və Open Handset Allience ortaqlığı ilə hazırlanmışdır. 
Android 2003-cü ildə 
Android Inc. şirkəti tərəfindən yaradılıb
, daha sonralar Google tərəfindən alınmışdır. 
Google-un bu təşəbbüsü Open Handset Alliancenın yaranmasına səbəb olmuşdur və 
hal-hazırda platformanın sonrakı inkişafı ilə məşğuldur. Android, cihazların 
funkionallığını artıran proqramlar yazan böyük bir mühəndis (developper) qrupuna 
sahibdir. Android üçün hal-hazırda 1 milyondan çox proqram vardır. Android 
əməliyyat sitemi ilə işləyən proqramlar müxtəlif yüklənə bilməsiylə yanaşı, Google 
tərəfindən qurulan Google Play mağazasından da də yüklənə bilir. 2014-cü ilin ikinci 
yarısında satılan smartfonların 86%-i android əməliyyat sistemi ilə təchiz olunmuşdur. 
2014-cil boyunca 1 milyarddan çox android cihaz satılmışdır.
2005-ci ilin iyulunda Google korporasiyası Android Inc şirkətini aldı. 5 noyabr 2007-
ci il şirkət rəsmən Open Handset Alliance (OHA) yaradılmasını və Android açıq 
mobil platformasını elan etdi. 12 noyabr 2007-ci ildə isə İttifaq paketin birinci 
versiyası olan Android "Early Look" SDK və Android emulyatorunu təqdim etdi. 23 
sentyabr 2008-ci il rəsmən əməliyyat sisteminin birinci versiyası və həmçinin ilk tam 
mühəndis paketi SDK 1.0 çıxdı. Platformanın birinci versiyasının çıxış anından 
etibarən sistemin bir neçə yeniləməsi oldu. Bu yeniləmələr, bir qayda olaraq, aşkar 
edilmiş səhvlərin düzəldilməsi və sistemə yeni funksionallığın əlavə edilməsi ilə 
əlaqədar idi.
2009-cu ildə platforma üçün 4 tam yeniləmə (update) təqdim olundu. Nəhayət fevral 
ayında müxtəlif səhvlərin aradan qaldırılması üçün 1.1 versiya versiya çıxdı. Aprel və 
sentyabr aylarında isə daha iki yeniləmə 1.5 «Cupcake»və 1.6 «Donut» təqdim edildi. 
«Cupcake» yeniləməsi əhəmiyyətli dəyişiklikləri əlavə etdi. Bunlar – virtual 
klaviatura, videoların oynadılması və qeydə alınması,brauzer və s. idi. «Donut»da isə 

---

ilk dəfə olaraq müxtəlif ölçülü və müxtəlif sıxlııqlı ekranların və CDMA 
şəbəkələrinin dəstəklənməsi mümkün oldu. Həmin ilin oktyabr ayında Android 2.0 
«Eclair» versiyası təqdim olundu.

---

Bu versiya bir neçə Google hesabının dəstəklənməsi, HTML5brauzerin dəstəklənməsi 
və həmçinin bir neçə yenilənmədən sonra canlı divar kağızlarının istifadəsi ilə 
əlamətdar oldu.
2010-cu ilin ortalarında Google, Android 2.2 versiyasını «Froyo», 2010-cu ilin 
sonlarında Android 2.3 versiyasını «Gingerbread» adları altında təqdim etdi. «Froyo» 
yeniləməsindən sonra smartfonu giriş nöqtəsi (acces point) kimi istifadə etmək, ekran 
kilidinin şifrəsini həm rəqəm həm də hərf-rəqəm kombinasiyaları ilə şifrələmək 
mümkün oldu. «Gingerbread» yeniləməsi isə kopyalama və yapışdırma üzərində tam 
nəzarət, cihazda bir-neçə kameranın dəstəklənməsi və s. digər yenilikləri özü ilə 
gətirdi.
22 fevral 2011-ci ildə Planşetlər üçün uyğunlaşdırılmış Android 3.0 «Honeycomb» 
rəsmən təqdim edildi. Android 4.0 «Ice Cream Sandwich» 19 oktyabr 2011ci ildə 
çıxan ilk universal platforma idi hansı ki həm planşetlər üçün həm də smartfonlar 
üçün nəzərdə tutulmuşdu.Həmçinin bu versiya özü ilə yeni «Holo» interfeysini 
gətirmişdi .
2012-ci il iyun ayında yeni versiya olan Android 4.1 «Jelly Bean» təqdim olundu. Bu 
versiyaya həmin ilin oktyabr ayında 4.2 və 2013-cü ilin iyul ayında 4.3 yeniləmələri 
gəldi.
31 oktyabr 2013-cü ildə Google, əməliyyat sisteminin növbəti versiyası olan Android 
4.4 təqdim etdi hansı ki, adını Nestle kompaniyası ilə olan müqailəyə əsasən «KitKat» 
şokoladından götürmüşdü. İlk olaraq Kitkat Nexus 5 cihazlarında görülmüşdür.
25 iyun 2014-cü ildə Google Android Lollipop-u mühəndislər üçün elan etdi.
2014-cü ildə geyilə bilən cihazlar üçün Android Wear əməliyyat sistemi təqdim 
olunmuşdur. Həmçinin maşınlar üçün Android Auto və televizorlar üçün Android TV 
təqdim olunmuşdur.Bununla da Android yalnız mobil cihazlar üçün əməliyyat sistem 
olmadığını sübut etmişdir.
15 oktyabr 2014-cü ildə rəsmi şəkildə Android 5.0 Lollipop versiyası təqdim olundu. 
Sistemin əsas yeniliyi yeni Material Design inerfeysi oldu.
Androidlə işləyən ilk qurğu 23 sentyabr 2008-ci ildə nümayiş olunmuş HTC ream 
smartfonu olmuşdur. Tezliklə digər smartfon istehsalçıları da Android siteminə 
keçəcəklərini bəyan etdi. Androidin 3-cü versiyası olan planşetlər üçün 
uyğunlaşdırılmış «Honeycomb»un çıxışından sonra Android sisteminə keçən 
smartfon istehsalçılarının sayı daha da artdı. Bundan başqa mobil sənayenin müxtəlif 
nəhəngləri ilə əməkdaşlıq edən Google şirkəti öz «Google Nexus» seriyasında şəxsi 
qurğularını istehsal edir. Məhz bu qurğular Android üçün olan yeniləmələri birinci 
alır. Google Nexus seriyasında nəinki yalnız smartfon və planşetlər həmçinin Android 
sistemi ilə işləyən Nexus Q mediaplayer də var. Smartfonlar və planşetlərdən başqa 
android əməliyyat sistemi digər qurğularda da istifadə olunnur. 2011-ci ilin iyun 
ayında italyan şirkəti Blue Sky android əməliyyat sistemi ilə işləyən intelektual qol 
saatı I’m Watch-I təqdim etdi. 2012-ci ilin avqustunda Nikon şirkəti dünyada ilk 
olaraq Android sistemi ilə işləyən fotoaparatını təqdim etdi. Bundan başqa Android 
həvəskarları digər məhşur qurğulara da Android sistemini tətbiq etməyi (port etmək) 

---

başarmışlar. Məsələn, Windows Mobile platformasında olan HTC Touch Dual və 
HTC TyTN II smartfonları emulyator rejimində Android əməliyyat sistemində işləyə 
bilir. Həmçinin Maemo platformasıyla işləyən Nokia N810 planşeti, Nokia 
platformasında işləyən Nokia N9 və Windows Mobile platformasında işləyən HTC 
HD2 smartfonlarına tamamilə android əməliyyat sitemi tətbiq olunmuşdur.Androidi 
bu qurğularda həm microSD kartdan həm də daxili NAND yaddaşdan çalışdırmaq 
olar.Bu cür Android digər androidlərdən heç bir cəhətinə görə fərqlənmr.Bundan 
basqa iphone,İpod touch,İpad kimi apple cihazlarına da android sisteminin təbiqi 
təcrübəsi

---

mövcuddur. 2012-ci ilin oktyabrında Google-un icraçı direktoru Larri Peyc artıq 500 
milyondan çox smartfonun Android sistemində aktivləşdirildiyini və həmçinin bu 
sayınhər gün 1.3 milyon daha artdığını bildirdi. 2013-cü il sentyabrın əvvlində isə 
artıqdünyada 1 milyarddan çox android cihazın aktivləşdirildiyi elan olundu.
22 oktyabr 2008-ci ildə Google şirkəti Android ƏS üçün “Android Market” adlı 
onlayn mağazanın açılışını elan etdi. Razılaşmaya əsasən istehsalçılar gəlirin 70%-ni 
mobil operatorlar isə 30%ni alırlar. 2009-cu ilin fevralında ABŞ-dan və Böyük 
Britaniyadan olan istehsalçilar üçün mağazaya ödənişli proqramların qoyulması aktiv 
oldu. İlk dəfə olaraq Sony Ericson şirkəti Android Market onlayn mağazasında kanal 
açaraq öz oyunlarını,proqramlarını nümayiş etdirmişdir. Yaradıldığı 2011 dekabr 
ayından etibarən Android Marketdən 10 milyarddan çox proqram yüklənilib. 2012-ci 
ilin mart ayında Google «Google Books», Android Market, Google Music və digər 
servislərin vahid bir servisdə – Google Playdə birləşdirdi. Google Play internet 
mağazası 190 ölkədə fəaliyyət göstərir və 700 mindən çox proqramdan ibarətdir. 
Yarandığı gündən bu günə kimi mağazadan 25 milyard yükləmə edilmişdir.
Bəzi həvəskar cəmiyyətlər vardır ki, bunlar Androidin modifikasıyası ilə məşğul 
olurlar. Bu modifikasiyalara CyanogenMod, MIUI, AOKP (Android Open Kang 
Project) və s. göstərmək olar. Modifikasiya Androidə yeni funksiyalar, seçimlər, 
tənzimləmələr əlavə etmək üçün edilir. Modifikasiya olunmuş Android yükləmək 
üçün smartfon Root (Superuser) səlahiyyətlərinə malik olmalıdır. Qeyd etmək 
lazımdır ki düzgün şəkildə yerinə yetirilməyən root əməliyyatı bir çox problemlərə, 
həmçinin qurğunun zəmanətinin itirilməsinə səbəb ola bilər.