MühaziRƏ konspektləRİ Qiyabi təhsil alan tələbələr üçün yardımçı vəsait Bakı- 2002

İnsan şəxsiyyətinin fəallığı və davranışın motivləri 
İnsan şəxsiyyəti fəallığının mənbəyini nə təşkil etməsi barədə 
uzun illər boyu mübahisələr getmişdir. XX əsrdə bu mübahisələr daha 
da şiddətlənmişdir. Çünki əsrin əvvəllərində Vyana psixiatrı və 
psixoloqu Z.Freyd bir sıra eksperimental təcrübələr əsasında maraqlı 
fikirlərlə çıxış etdi. Bu psixoloqun fikrincə, insan ona görə fəaldır ki, 
onda heyvan əcdadlarından irsən keçmiş instinktiv təhriklər və hər 
şeydən əvvəl, cinsi instinkt və özünü mühafizə instinkti təzahür edir. 
22
downloaded from KitabYurdu.org

---

Freydin aşkar biologizmi və onun şəxsiyyətinin bütün fə-
allığını yalnız seksual təhriklər əsasında izah etmək cəhdləri bir 
çox psixoloqlar tərəfindən etirazla qarşılandı ki, bu da ne-
ofreydizmin (A.Kardiner, E.Fromm, K.Xorni və b.) yaran-
masının səbəblərindən birinə çevrildi. Şəxsiyyətin fəallığının başa 
düşülməsində neofreydislər seksual həvəsin birinciliyindən imtina 
edir və insanın aşkar surətdə biolojiləşdrilməsindən uzaqlaşırlar. 
Şəxsiyyətin mühitdən asılılığı ön plana çəkilir. 
Şəxsiyyət problemi ilə məşğul olan Azərbaycan psixologiyası 
belə bir müddəa əsasında çıxış edir ki, şəxsiyyət öz fəallığını ətraf 
aləmlə qarşılıqlı təsir prosesində fəaliyyətdə təzahür etdirir. 
Şəxsiyyətin fəallığının mənbəyini onun tələbatı təşkil edir. Məhz 
tələbat insanı müəyyən surətdə və müəyyən istiqamətdə iş 
görməyə təhrik edir. Tələbat şəxsiyyətin haləti olub, onun konkret 
varlıq şəraitindən asılılığını ifadə edir. Tələbat şəxsiyyətin 
fəallığının mənbəyi kimi meydana çıxır. 
Tələbatlar insanın konkret həyat şəraitindən asılılığını ifadə 
edən və onun bu şəraitdə aktivliyini şərtləndirən özünəməxsus 
psixi halətdir.
1
Bu tərifdə tələbatların üç xüsusiyyəti qeyd olunur. 
Onları qeyd olunan dərslik ədəbiyyatında göstərildiyi kimi ayrı- 
ayrılıqda nəzərdən keçirək. 
1.
İnsan özünün yaşaması və nəyə ehtiyacı olduqda, gərginlik 
keçirir, narahat olur. Deməli, hər hansı tələbatın əmələ gəlməsi və 
təmin olunması özünəməxsus emosiya və hisslərlə müşaiyət 
olunur. 
2.
İnsanın tələbatlarının aktuallaşması konkret həyat şə-
raitindən asılıdır. Hətta insanın maddi tələbatları da konkret həyat 
şəraitindən asılı olaraq müxtəlif məzmun və formalarda ifadə 
olunur. 
3.
İnsan öz tələbatlarını təmin etməyə çalışmalıdır. Lakin 
bütün bunların həyata keçirilməsi üçün imkan olmzsa, onu yaxın 
tələbatla əvəz etməsi, əgər lazım gələrsə onu boğmağı da 
bacarması lazımdır.