MühaziRƏ konspektləRİ Qiyabi təhsil alan tələbələr üçün yardımçı vəsait Bakı- 2002

Hafızə prosesləri, mnemotexniki üsullar 
Cisim və hadisələrin yadda saxlanması, hifz olunması, yada 
salınması və tanınması hafizə prosesləri adlanır. Hafizənin 
fəaliyyətinin təşkili bu proseslərlə bağlıdır. Xüsusi mnemotexniki 
(mnemonikon-yunan sözü olub yadda saxlamaq məharəti 
deməkdir) üsullardan əlavə yaddasaxlamanı asanlaşdırmaq 
məqsədilə, müxtəlif qaydalar vardır ki, bu da həmin prosesin 
səmərəli təşkilinə yönəlmişdir. Başqa sözlə desək, insanın 
mnemik fəaliyyəti, hər hansı materialın, xüsusi niyyət və 
məqsədlə yadda saxlanması və öyrənilməsinə yönəlmişdir. Yəni 
insan hər hansı materialı xüsusi olaraq yadda saxlamaq məqsədi 
qarşıya qoyur. Hafizədə möhkəmlənmiş həmin materialın lazım 
olduğu vaxt yada salınmasına yönələn fəaliyyəti mnemik fəaliyyət 
adlanır. Çox qüvvətli emosional təsirin vasitəsilə cisim və 
hadisələr beyində nəqşlənir və hafizədə qalır. 
 
1
Ə.S.Bayramov. Ə.ƏƏlizadə. Psixologiya. Ali məktəblər üçün 
dərslik. Bakı, "Maarıf'. 1989. 265. 
61 
downloaded from KitabYurdu.org

---

İnsanın taleyində mühüm əhəmiyyətə malik olan kədər və ya 
sevinc uzun müddət beyində nəqşlənir, yaddan çıxmır. 
Qeyri-ixtiyari yaddasaxlama zamanı, hər hansı materialın 
yadda saxlanılması üçün iradi səy göstərilmir, qarşıya məqsəd 
qoyulmur. Lakin unutmaq olmaz ki, qeyri-ixtiyari yaddasaxlama 
cisimlər, hadisələr, görülən iş, insan fəaliyyətinin xarakterinə təsir 
edir. Qeyri-ixtiyari yaddasaxlama zamanı dərin bilik əldə etmək 
mümkün olmur, hətta varlıq da təhrif edilmış şəkildə əks olunur. 
İnsanın məqsədəuyğun fəaliyyəti ilə əlaqədar olan, əmək və 
ünsiyyət nəticəsində əmələ gələn, yaddasaxlamanın insana xas 
olan ən başlıca forması ixtiyari yaddasaxlamadır. 
İxtiyari yaddasaxlama zamanı insan qarşısına xüsusi məqsəd 
qoyur, materialı yaddasaxlamaq üçün iradi səy göstərir, müəyyən 
üsul və qaydalardan istifadə edir. İxtiyari yaddasaxlama müəyyən 
istiqamətə yönəldilən, şüurlu surətdə tənzim edilən prosesdir. 
Psixologiyada ixtiyari yaddasaxlamanın xüsusi növü kimi 
öyrənmə
ayırd edilir. Öyrənmə müəyyən üsulların köməyi ilə 
təşkil edilən yaddasaxlamadır. Öyrənmə üçün, məqsədin xarakteri, 
materialın anlaşılma dərəcəsi, təkrarların təşkili və s. kimi amillər 
təsir göstərir. 
Deməli, yaddasaxlamanın səmərəliliyi iki əsas amildən-
öyrənilən materialın xarakterindən və şəxsiyyətin mnemik 
priyomlardan düzgün istifadə edilməsindən asılıdır. 
Hifzetmə unutma ilə dialektik əlaqədədir. Unutmanın mənfi və 
müsbət cəhətləri vardır. Məsələn, müəyyən informasiya indiki 
halda lazımdır. Amma o unudulub. Halbuki unutmanın faydası da 
çoxdur. Çünki gərəksiz informasiyalar vardır ki, onların 
unudulması vacibdir. Ümumiyyətlə, hifzetmə əslində unutma ilə 
mübarizə sayəsində mümkün olur. 
Alman alimi Ebbinhauzun unutma prosesinin necə getməsi 
haqqında bir təcrübəsini xatırlayaq. O müəyyən etmişdir ki, 
mexaniki yaddasaxlamada materialın öyrənilməsindən yarım saat 
sonra 40%, bir gündən sonra 66%, 3 gündən sonra 75%, 30 
gündən sonra 79 % unudulur. Əlbəttə, mə'nalı yaddasaxlamada 
unutma faizi xeyli azalır. 
62 
downloaded from KitabYurdu.org

---

Unutmanın qarşısını almaq üçün bəzi xüsusiyyətləri bilmək 
zəruridir. Adətən, qavranılmış materialın insanın tələbat və 
maraqlarını ödəməyən hissəsi tez unudulur. Material kifayət qədər 
möhkəm öyrənilmədikdə, həmçinin dərindən dərk edilmədikdə 
mexaniki surətdə öyrənildikdə tez unudulur. 
Unutmanın qarşısını almaq üçün öyrənilmiş materialı 
unutduqdan sonra deyil, unutma başlamazdan əvvəl təkrar etmək 
lazımdır. 
Unutma ya tanıya, ya yada sala bilmədikdə, ya səhv tanı-
dıqda, eləcə də səhv yada salmaqda özünü büruzə verir. 
Göründüyü kimi, yadasalma və tanıma mühüm hafizə proses-
ləridir. Yadasalma nəticəsində keçmiş təcrübənin, hisslərin və 
fikirlərin bərpa edilməsinə nail oluruq. 
Yadasalmanın üç səviyyəsi vardır: