Mühazirə mətnləri 15 movzu üzrə-30 saat Hazırladı: Qida məhsulları mühəndisliyi və ekspertiza kafedrasının

Süd məhsullarının fizioloji dəyəri

Süd və süd məhsulları əvəzolunmayan qida məhsullarına aiddir. O, pəhriz və müalicə qidalanmasının əsas məhsulu olub, tər­kibində orqanizm üçün vacib olan maddələr optimal və ba­lans­laş­mış vəziyyətdə olur. Süd normal böyüməni, orqa­nizmin inki­şa­fı­nı və fəaliyyətini təmin edir. Südün yüksək qida, bioloji və müali­cəvi xüsusiyyətləri qədim vaxtlardan qiymətləndirilmişdir. Qədimdə südü “Həyat şirəsi” , “Ağ qan”, “Sağlamlıq mənbəyi” və c. kimi adlandırmışlar. Dahi rus fizioloqu İ.P.Pavlov südə “təbiətin özü tərəfindən yaradılan yüngül həzmə gediciliyi və qidalılığı ilə xarakterizə olunan çox qəribə qida” kimi baxmışdır. Süd və süd məh­sul­larının insan orqanizmi tərəfindən mənimsənilməsi 95-98% təşkil edir. Süd məhsul­larının istənilən rasiona daxil edilməsi onun yararlılığını və keyfiyyət göstəricilərini yüksəldir, digər komponetlərin də yaxşı mənimsənilməsinə kömək edir.

İnsan orqanizminə süddəki nutrisevtik komponentlər müsbət təsir edir (Ca, laktoferrin, laktoperoksidaza, immunoqlobulinlər, zərdab zülalları, linolen turşusu, oliqosaxaridlər, fosfolipidlər və s.).

Nutrisevtik komponentlər ən çox ağız südündə olur və onların bəziləri adi südə nisbətən xeyli yüksək konsentrasiyada olur.

Süd və süd məhsulları xeyli qiymətli və əvəzolunmayan məh­sul kimi aşağıdakı xəstəliklərin müalicə və profilaktikasında is­ti­fa­də olunur: mədə-bağırsaq, ürək-damar, şəkərli diabet, piylənmə, həmçinin qan damarları, qaraciyər, böyrək və s. Onlar ba­lans­laş­mış pəhrizin bir hissəsi kimi tonusun saxlanılması və həyatın uza­dıl­ması amili kimi istifadə olunmalıdır.

Süd və süd məhsulları uşaqların qidalanmasında xüsusi əhə­miy­yət kəsb edir. Xüsusən onların həyatının ilk dövrlərində daha yararlıdır. Çünki, o xeyli miqdarda insan orqanizminin böyümə prosesini normallaşdıran və inkişaf etdirən fosfolipidlərə, əvəz­olun­mayan amin turşularına malikdir.

Südün fizioloji dəyəri, onu süd turşusu içkiləri şəklində qəbul edildikdə xeyli yüksək olur. Onların istifadəsi bağırsaq sistemində turş mühitin yaranmasına səbəb olur və çürümə mikroflorasını məhv edir, həzmi normallaşdırır. Buna görə də süd məhsullarından orqanizmin çürümə mikroflorasının zəhərli məhsullarla zəhər­lən­mə­si zamanı müalicə vasitəsi kimi geniş istifadə olunur. Süd turşusu məhsulları südə nisbətən xeyli asan və tez mənimsənilir. Bundan başqa onlarda xeyli miqdarda bakterisid təsirinə malik olan antibiotik maddələr olur.

Süd (1 litr həcmində) insanın heyvan yağına, kalsiuma, fosfora olan gündəlik tələbatının ödənilməsində mühüm rol oynayır. Beləki, o ,orqanizmin heyvan zülalına olan tələbatın 53%-ni; əvəzolunmayan yağ turşularınnın, A, C, tiamin vitaminlərinə olan tələbatının 35%-ni; fosfolipidlərə olan tələbatının 12,6%-ni və enerjiyə olan tələbatını ödəyir.

Süd məhsulları nadir kimyəvi tərkibinə görə bütün qida məhsullarını əvəz edə bilər. Süd və süd məhsulları həddindən artıq müxtəlifliyə malik olub, komponentləri qidalanmanın fiziologi­ya­sın­da çox mühüm rol oynayır.

Süd məhsullarının tərkibində su, zülal, yağlar, karbohidratlar, mineral maddələr, vitaminlər, üzvi turşular, rəngləyici maddələr, fermentlər, qazlar və s. olur. Kimyəvi tərkibə heyvanın növü, yaşı, yemləmə və saxlanma şəraiti, ilin dövrü və s. kimi amillər təsir edir (cədvəl 1).

Süd məhsullarının zülal maddələri. Süd məhsullarının zülal maddələri qida nöqteyi nəzərdən daha qiymətli olub, kazeindən və zərdab zülalları-albumin və qlobulindən ibarətdir. Onlardan başqa süd məhsullarına yağ kürəciklərinin qılafının zülalları və bəzi digər az öyrənilmiş zülali maddələr, həmçinin azotlu birləşmələr də daxildir.

Cədvəl 1.

İnək südünün kimyəvi tərkibi

Süd komponetləri	Kütlə payı
	Orta	Tərəddüd həddi
Su	87	83-89
Süd yağı	3,8	2,7-6,0
Azotlu birləşmələr - kazein - albumin - qlobulin və digər zülallar	2,7 0,4 0,12	2,2-4,0 0,2-0,6 0,05-0,2
Qeyri zülali birləşmələr	0,05	0,02-0,08
Süd şəkəri	4,7	4,0-5,6
Kül	0,7	0,6-0,85

Süd məhsullarının zülalları fövqəladə dərəcədə yararlı sayda və keyfiyyətdə aminturşu tərkibinə malikdir. Onların arasında əvəz­olun­mayan aminturşuları da vardır. Buna görə də süd məh­sul­la­rını tam dəyərli məhsullara aid edirlər. Bundan bağqa süd zü­lal­ları digər heyvani zülallardan fərqli olaraq nisbətən asan əmələ gə­lir və daha ucuz sayılır. Bu da ondan qeyri-süd məhsulları üçün qida əlavəsi kimi istifadə etməyə və bunu ilbəil artırmağa imkan verir.

Süd zülalı amin turşularının tərkibinə görə “ideal” zülalı üs­tə­lə­yir ki, bu da onun yüksək fizioloji dəyərini müəyyənləşdirir (cədvəl 2.).

Kazein süd məhsullarının əsas zülallarındandır. Ümumi zü­lal­la­rın 80 %-ni təşkil edir. Süd məhsullarında kazein Ca-la birləşmiş for­mada, həll olan kalsiumkazeinat şəklində olur. Kazeinin tər­ki­bi­nə daxil olan fosfor daha çox mənimsənilir.

Albumin süd məhsullarında az miqdarda olur. Qlobulin də həm­­çinin sadə zülallara aid olub, albuminə nisbətən onun miqdarı 3 dəfə az olur. Qlobulinin bir neçə fraksiyası vardır: beta­lak­toq­lo­bu­lin, evqlobulin və psevdoqlobulin. Evqlobulin və psev­do­q­lo­bu­lin immunlu qlobinlərə aid olub, antitelə malikdir. Süd məhsul­larında evqlobulinin və psevdoqlobulinin olması (xüsusilə ayranda və zərdabda) onun yüksək fizioloji dəyərə malik olmasından xəbər verir.

Cədvəl 2

Süd züllarının amin turşusu tərkibi və kimyəvi skoru

Aminturşuları	ÜQT/ÜTT-nın sorğu şkalası			İnək südü
	q/100q zülalda aminturşularının miqdarı	Kimyəvi skor	q/100q zülalda aminturşularının miqdarı		ÜQT/ÜTT-nın şkalasına nisbətən kimyəvi skor, %
İzoleysin	4,0	100	4,7		117
Leysin	7,0	100	9,5		136
Lizin	5,5	100	7,8		147
Metionin-sistin	3,5	100	3,3		94
Fenilalanin+tirozin	6,0	100	10,2		170
Treonin	4,0	100	4,4		110
Valin	5,0	100	6,4		128
Triptofan	1,0	100	1,4		140
Histidin	-	-	2,7		104

Fizioloji nöqteyi nəzərdən zərdab cövhəri bitki mənşəli zü­lal­lara nisbətən daha tam dəyərlidir. Onlarda balanslaşmış şəkildə əvəzolunmayan amin turşuları – fenilalanin və tirozin olur ki, bu da zərdabın farmakoloji təsirini müəyyənləşdirir. Əvəzolunmayan kükürdlü amin turşusu olan sistin, qlobulində kazeinə nisbətən 7 dəfə, albumində isə 19 dəfə yüksəkdir. Zərdab zülalında lizin çox olub, orqanizmin müdafiə reaksiyasında mühüm rol oynayır. On­lar əlavə arqinin, histidin, triptofan və leysin mənbəyi rolu oyna­yıb, tam qiymətli zülallar sayılır və orqanizm tərəfindən maddələr mübadiləsində istifadə edilir.

Canlı orqanizm zərdab zülalını tez həzm etməyə qadirdir. Həm də bu proses ballast maddələr yaratmadan həyata keçirilir. Buna görə də o, aclığın aradan qaldırılması üçün yararlıdır. Zərdab zülalları immun və antiseptik xüsusiyyətlərin daşıyıcıları olub, mikroorqanizm və digər yadcinsli hüceyrələri yapışdırmaq qabi­liy­yətinə malikdir.

Süd zərdabı və məhsulları qidalılıq dəyəri ilə yanaşı pəhriz və müalicəvi xüsusiyyətlərə də malikdirlər. Ənənəvi və xalq təba­bə­tində ondan dizenteriya, kolit, azturşuluqlu qastrid, sidik-daş xəs­tə­liyi, gemoroy, damarların varikoz genişlənməsi, bronxit və s. xəstəliklərinin profilaktikasında istifadəyə dair böyük təcrübə top­lan­mışdır.

Süd zərdabında antibiotik maddələr vardır. Belə ki, şor cöv­hə­rin­dən dondurma yolu ilə nizin antibiotiki alınmışdır ki, onun da təsiri biomisinin təsiri ilə eynidir.

Süd məhsullarının zülalları daha çox fizioloji dəyərli kom­po­nent olub, parçalanmasından əmələ gələn amin turşular or­qa­nizmdə hüceyrə fermentləri və hormonların immunitet hadisəsi za­manı yaranan antitellərin qurulması üçün material rolunu oynayır.

Onlar lipotrop xüsusiyyətə malik olub, yağ mübadiləsini ni­zam­layır, qidanın balanslaşmasını və digər zülalların mənimsə­nil­mə­sini artırır. Amfoter xüsusiyyətinə malik olmaqla, süd zülalı orqanizmi zəhərli maddələrdən qoruyur. Orqanizm ağır metallarla zəhərləndikdə kazein onlarla reaksiyaya girərək, həll olmayan duzlar əmələ gətirir və onları orqanizmdən çıxarılır.

Zülal ən çox şorda olur ki, bu da onun yüksək bioloji və fizioloji dəyərli olmasını göstərir. Tərkibində kükürd olan amin turşuları – metionin, lizin və xolin olması şoru aterosklerozun, bəzi qaraciyər, böyrək xəstəliklərinin müalicəsində istifadə edilməsi vacib olan vasitəyə çevirir.

Pendirdə zülallar asan mənimsənilən formada olub, or­qa­nizmdə həzm olunma üçün artıq enerji tələb etmir. O, 96-98% həzm olunur. Bundan başqa pendirdə sadə zülal və qeyri-zülal bir­ləş­mələri də olur ki, bunlar da südün zülallarına nisbətən asan və tez mənimsənilir. Zülalların parçalanmasından əmələ gələn ekstrakt maddələri həzm vəzlərinə güclü təsir edir və mədə şirə­si­nin ifrazını stimullaşdırır. Bu da iştahanıı artırır və bütün istifadə edilən məhsulun hamısının onunla birgə həzm olunmasını yaxşılaşdırır. Yeməkdən əvvəl pendir yeyilməsi məsləhət görülür, xüsusilə iştahası zəif olan insanlar bundan istifadə etməlidirlər.

Qeyri zülal azotlu maddələr. Bunlara sərbəst aminturşuları, peptonlar, polipeptidlər, sidik cövhəri, kreatin, kreatinin və s. aiddir. Qeyri zülal azotlu birləşmələrdən ən çox fizioloji əhə­miy­yətə malik olan sərbəst amin turşularıdır. Onlar süd turşu bak­te­ri­ya­larının azot qidalanmasının əsas mənbəyi olub, süd turşusu o cüm­­lədən funksional məqsədli məhsulların alınmasında geniş isti­fa­də edilir.

Süd yağı. Süd yağı məşhur qida yağları arasında ən qiy­mət­li­si­dir. O, nadir xoşagələn dada və yüksək dərəcədə mənimsənilən yağ turşuları dəstinə malik olması ilə seçilir. Süd yağının qliserid tərkibi çox mürəkkəbdir. Onda 60 yağ turşusu (tərkibində 4-dən 24-dək karbon atomu) vardır. Yağın tərkibində doymuş yağlar üs­tünlük təşkil edir: palmitin, miristin, stearin. Doymamış yağlar qrupundan isə əsasən olein yağıdır (30-40 % ) (cədvəl 3.).

Süd məhsullarında ən effektli funksional inqredientlər ya­rı­m­doy­mamış yağ turşuları -linol (C_18:2) və eykozapentaendir (C _20:5).

Süd yağının yüksək dərəcədə dispersliyi (parcalanması) qida­lan­mada müsbət rol oynayır. İnkişaf etmiş səthə malik olan yağ asanlıqla emulsiyalaşır, öd turşuları ilə yaxşı işlənir və demək olar ki, tamamilə (93-96%) mənimsənilir. Yağın mənimsənil­məsinə onun aşağı ərimə temperaturu da təsir edir.

Süd məhsullarında mürəkkəb lipidlərdən fosfatidlər, əsasən də lesitin, az miqdarda da kefalin tapılır. Lesitin yağ kürəciklərinin qılafının tərkibinə daxil olur.

Süd məhsullarında lesitinin olması onun antioksidant immun­mo­delləşdirici və antixollesterin təsirli oimasına səbəb olur.

Süd məhsullarında həmcinin qapalı quruluşlu bir atomlu spirt-xolesterin olur. O, yağ turşuları ilə xolesteridin mürəkkəb efirlərini yaratmaq xüsusiyyətinə malikdir. Xolesterinin adi peyki olan erqos­terin ultrabənövşəyi şüaların təsirindən D-vitamininə çev­ri­lir. O, bir sıra hormonların biosintezində sələf olub öd turşularının mübadiləsində və orqanizmin digər həyat fəaliyyəti proseslərində iştirak edir.

Cədvəl 3.

Süd yağının yağ turşu tərkibi, %-lə

Yağ turşularının adı	Miqdarı
Doymamış yağlar:o cümlədən (izomerlər daxil olmaqla)	70,50
Yağ C (4:0)	1,42
Kapron C (6:0)	1,28
Heptan C (7:0)	0,02
Kapril C (8:0)	0,98
Nonan C (9:0)	0,03
Kaprin C (10:0)	2,59
Undesil C (11:0)	0,05
Laurin C (12:0)	3,70
Trisedil C (13:0)	0,10
Miristin C (14:0)	11,77
Pentadesil C (15:0)	1,98
Palmitin C (16:0)	34,00
Marqarin C (17:0)	1,59
Stearin C (18:0)	10,39
Nanodesil C (19:0)	0,10
Araxin C (20:0)	0,39
Beqen C (22:0)	0,07
Tetrakozan C (24:0)	0,04
Monodoymamış turşular: o cümlədən (izomerlər daxil olmaqla)	25,76
Desen C (10:1)	0,25
Dodesen C (12:1)	0,20
Miristolein C (14:1)	0,99
Palmitolein C (16:1)	1,80
Heptadesen C (17:1)	0,36
Olein C (18:1)	21,94
Nanodesen C (19:1)	0,17
Hadolein C (20:1)	0,02
Eruk C (22:1)	0,01
Tetrakozen C (24:1)	0,02

Ancaq xolesterinin miqdarının qanda yüksək olması ate­ros­k­le­rozun yaranma riskinin səbəbi sayılır. Buna görə də uyğun xəstəliklər zamanı yüksək xolesterinə malik olan məhsulların (inək yağı) məhdudlaşdırılması məsləhət görülür. Adi gündəlik rasion-orta hesabla 500 mq xolesterindir.

Süd yağı ilə yanaşı lipoidlər (fosfatidlər, sterinlər, mum) hüceyrə səviyyəli maddələr mübadiləsində, yağların intensiv so­rul­masında, böyrəkaltı vəzi hormonlarının əmələ gəlməsində mü­hüm rol oynayır.

Lesitin və xolin qaraciyərin piylənməsinin qarşısını alan far­ma­koloji preparatlar kimi istifadə edilir. Lesitin lipotrop təsirli, xo­les­terinin orqanizimdə qarşısını almaq və onu orqanizmdən çıxar­maq qabiliyyətinə malikdir.

Karbohidratlar. Süd məhsullarında karbohidratlar əsasən lak­­toza şəkəri kimi təmsil olunur. Bununla yanaşı, az miqdarda monoşəkərlər-qlülkoza və qalaktoza və onların törəmələri – fosfat şəkərləri və aminoşəkərlər olur.

Laktoza orqanizmdə biokimyəvi proseslər üçün enerji mən­bə­yi olub, Ca, P, Mg və Ba-un mənimsənilməsinə köməklik edir.

Laktozanın şirinliyi bütün şəkərlərdən az olub (saxarozadan 5-6 dəfə az) iştahanı azaltmır. Süd şəkəri digər şəkərlərə nisbətən turşu və fermentlərin təsiri altında daha zəif hidroliz olunur. Buna görə də həzm sistemində nazik bağırsaq şöbəsinə qalxaraq süd turşu bakteriyaları mikroflorası tərəfindən qidalanma üçün istifadə edilə bilir və bu faydalı bakteriya növlərinin bağırsaqda ya­şa­ma­sına imkan yaradır. Laktoza insan orqanizmində laktaza fer­men­ti­nin təsirindən parçalanır. Bəzi adamlarda bu ferment kifayət qədər aktiv olmaya bilər və ya heç olmaya bilər ki, bu da südü dözülməz edir. Belə insanların süd turşusu məhsulları istifadə etmələri məsləhət görülür. Çünki həmin məhsullarda laktoza qismən qıc­qır­mış vəziyyətdə olur.

Vitaminlər. Süd məhsullarında suda həll olan vitaminlər qrupundan – B₁, B₂, B₃, C və PP vitaminləri olur. Yağda həll olan vitaminlərdən A, D, E vitaminləri yüksək yağlı südlərdə olur. Yağda həll olan vitaminlər smetanda, yağlı şorda, qaymaqda, inək yağında və pendirdə olur.

A vitamini (retinol) süd məhsullarında xeyli miqdarda olur. Onlarda A vitamini ilə yanaşı karotin də olur.

D vitamini (kalsiferol) süd məhsullarında ultrabənövşəyi şüaların təsirindən heyvan toxumalarında olan 7-de­hidroxol­es­te­rin­dən alınır.

B qrupu vitaminləri süd məhsullarında kifayət qədərdir. İnsan üçün süd məhsulları laktoflavin və pantoten turşuları mənbəyidir ki, bu da onları funksional qida məhsullarına aid etməyə əsas verir. Propion və sirkə turşusu bakteriyalarının köməkliyi ilə alınan süd məhsullarında (xüsusilə pendirlər) B₁₂ vitamininin (kobalamin) miqdarı südə nisbətən xeyli çox olur.

C vitamini (askorbin turşusu) süd məhsullarında çox deyildir. Bu vitamin oksidləşməyə az dözümlü olub, onun miqdarı nəq­let­di­rilmə, saxlanma və pasterizə zamanı kəskin surətdə azalır.

Mineral maddələr. Süd məhsullarında mineral maddələr yağ və zülal maddə­lə­rindən fərqli olaraq, az dərəcədə miqdar də­yi­şik­li­yinə meyilli olmaqla, ilin mövsü­mün­dən, ərazi vahidindən, hey­va­nın cinsindən və digər amillərdən asılı olaraq dəyişir.

Mineral maddələrin tərkibində kationlardan – K, Na, Ca, Mg, Fe və s., həmçinin anionlardan – PO₄, SO₄ və Cl olur. Qeyd edilən maddələr süd məhsullarında duz şəklində, əsasən də fosfor və limon turşularının duzları şəklində tapılır. Az miqdarda xloridlərə də rast gəlinir. Süd məhsullarında makroelementlərdən xeyli miq­dar­da Mg, Fe, J, Cu, Zn, Pb, V, Co, Ag, N və s. təsadüf olunur.

Süd məhsullarının duz tərkibinin əsas elementləri, onların qidalılıq və fizioloji dəyəri nöqteyi nəzərdən kalsium və fosfordur. Süd məhsullarında bu elementlərin nisbəti 1:1,3-dir. Bundan başqa süd məhsullarında Ca və P-nın xeyli hissəsi üzvi birləşmələr, yəni, kazein turşusunun duzları (kazeinatlar) şəklində olur və buna görə də asan mənimsənilir.

Süd turşusu bakteriyaları. Bir çox süd məhsulları, xüsusilə süd turşusu içkiləri, smetan, şor və pendir istehsalında mayalardan (acıtma) istifadə edilir. O, süd turşusu bakteriyalarına malik olur ki, bu da onu yüksək fizioloji dəyərli edir.

Süd turşusu məhsullarının istehsalı üçün istifadə edilən bak­te­ri­­ya ştammının (kultur) əksəriyyəti – Bifidobakterium, Laktobacillus, Leuconostos, Laktococcus, Streptococcus növünə aiddir. Hal-hazırda dünyada süd turşusu məhsullarının istehsalında, insan və heyvan mənşəli – B. Animalisdən alınmış bifidobakteriya ştammıdan – B.Bifidum, B.Breve, B.İnfantis, B.Longum, B.Adolescentisdən istifadə edilir. Probiotik kultur kimi Laktobacillus casei: L.Casei, L.Paracasei, L.Tharnnosus, L.Peal ştammları xeyli geniş istifadə edilir.

Laktobasil və bifidobakteriyanın digər süd turşusu bak­teri­ya­la­rı ilə bir çox variantları mövcuddur:

• 
  asidofil çöplər və ya bifidolbakteriya yoqurt kulturaları ilə birgə;
  
• 
  asidofil çöplər və ya bifidobakteriya termofil strep­to­kok­lar­la birgə;
  
• 
  asidofil çöplər və ya bifidolbakteriya mezofil aromatik kul­tura ilə birgə.
  

Bu kulturalar probiotiklərə aid olub orqanizmə nizamlayıcı və stimullaşdırıcı təsir göstərir.

Süd turşusu bakteriyaları bir çox saprofit və xəstəlik törədən bakteriyalarla antaqonist xüsusiyyət nümayiş etdirir. Belə ki, o, antibiotik maddəsi ayırır, məsələn süd turşusu çöpləri laktonin yaradır. Bəzi süd turşusu irqi streptokokku (Streptococcus Lactis) – nizin, bəzi kərə yağı streprokok ştammı (Streptococcus cremoris) – diplokoksin, asidofil çöpü (Lactubocielus acidophilus) – antibiotik mad­də­lər yaradır ki, onlar da bağırsaq xəstəlikləri törədicilərinə qarşı aktiv olur və çürü­mə bakteriyalarını, bağırsaq xəstəlikləri törədicilərini məhv edir. Bütün əmələ gələn an­tibio­tik­lər böyük dağıdıcı qüvvə ilə çürümə mikroorqanizmlərinə təsir edir. Bəzi süd turşusu bakteriyaları, süd turşusu məhsullarına dad və ətir verir. Məsələn, ətirlən­di­rici streptokoklar (Streptococcus diacetilaktis, Streptococcus citro­vo­rus və s.) turşu və karbon qazından başqa, ətirli maddələr (efirlər və diasetil) əmələ gətirir. Süd turşu­su məhsullarının məsələn, kımısın mikroflorası C, B₆ və B₁₂ vitaminləri sintez edir.

Amerika alimi Brassortun fikrinə görə Lactobacillus asidophilus ştammının ən vacib xüsusiyyətlərindən biri, onun insanın mədə-bağırsaq sistemindən keçərək yaşaması və an­ti­mik­rob komponentləri yaratmasıdır.

Müəyyən edilmişdir ki, bu ştamm böyrəklərində xroniki xəstəlik olan xəstələrin nazik bağırsağında bakteriyaların artıq in­ki­şaf etmə cəhdlərinin qarşısını alır. Bundan başqa, insanda pro­kar­sinogenin karsinogenlərə çevrilmələri ilə əlaqədar ferment səviyyəsinin aşağı düşməsinə səbəb olur.

Propion turşusu bakteriyaları (Propionibakterium cinsi) qur­saq pendirlərinin istehsalında istifadə olunur. Onların həyat fəaliy­yəti nəticəsində propion turşusu və onun duzları əmələ gəlir ki, bunlar da kifin ingibitorlarıdır. Bəzi növlər (Propionbakterium Şhermanu) B₁₂ vitamininin alınmasında istifadə olunur.

İnsanın sağlamlığı üçün ən böyük əhəmiyyətə malik olan bifidobakterium cinsinə aid olan bağırsaq bakteriyalarıdır. Onlar bağırsaq mikroflorasında normal balansı saxlayır, patogen mik­roor­qanizmlər üçün ingibitor rolunu əvəz edir, xolesterinin səviyyəsini azaldır, qanda təhlükəli potensial ammonyak və amin­lə­rin qatılığını azaldır, prokanserogenlərin miqdarının azalması ilə bağlı şişə qarşı aktivliyə malik olur. Ətin qızardılmasında yaranan kanserogeni udma qabiliyyətli olub, vitaminlərin və digər bioloji aktiv maddələrin (tiamin, riboflavin, K qrupu), amin turşuları və fermentlərin (lizosima və kozeinfosfataza) sintezində iştirak edir.

Müəyyən edilmişdir ki, Bifidobakterium lactis kifayət qədər yüksək hüceyrə məhsulu verir, məhsulun dadını yaxşılaşdırır, mü­hi­tin turş reaksiyasına davamlı, eyni zamanda mədə-bağırsaq sistemində mikrob transformasiyası zamanı yaşamaq qa­bi­liy­yə­t­li­dir.

Asidofil bakteriyalar təbii antibiotiklər yaradır ki, bu da ba­ğır­saq çöpünü, dizenteriya bakteriyalarını, salmonelləri, stafi­lo­kok­la­rı və s. məhv edir, insan orqanizminin iş qabiliyyətinin ar­tırır­l­ma­sın­da və bərpasının sürətləndirilməsində vacib olan bəzi metabolik proseslərə istiqamətli təsir edir.

İnsanın bağırsağında onun yaxşı inkişafı orqanizmdəki pa­to­gen mikroorqanizmlərin böyüməsini azaldır, çürümə və qıcqırma pro­seslərinin qarşısını alır. Bundan başqa, asidofil çöplər süd zülalının yaxşı mənimsənilməsinə köməklik etməklə yanaşı, yük­sək turşu əmələ gətirmə qabiliyyətinə malikdir ki, bu da insan or­qa­nizmi tərəfindən Ca duzlarının sorulması və mənimsənilməsini yaxşılaşdırır.

Termofil streptokoklar məhsula sıx konsistensiya və təmiz süd turşusu tamı verir.

Müəyyən immun göstəricilərinin gücləndirilməsi, insanın im­mun statusuna uyğundur.

Süd turşusu içkiləri yüksək pəhriz və müalicəvi xüsusiy­yət­lərə malikdir. Bu xüsusiyyətlər çox qədim vaxtlardan məlumdur. Dahi rus fizioloqu İ.İ.Meçnikov bolqarların uzunömürlüyünü onların çoxlu miqdarda yoqurt istifadə etməsi ilə izah edirdi.

Süd turşusu içkilərinin istifadə edilməsi insanın sağlamlığını yaxşılaşdırır, onun infeksiyalara və şişlərin əmələ gəlməsinə dö­züm­lüyünü artırır. Asidofil içkilər mədə-bağırsaq xəstəliklərinin, kalitin, xolesterinin, vərəm, furunkulyoz (çox çiban çıxartma), uşaq döş astması xəstəliklərinin müalicəsi proseslərində istifadə edilir. Kumıs və kuranqa ( süd turşusu qıcqırması içkiləri) bitiş­mə­yən xoranın müalicəsində, mədə-bağırsaq xəstəliklərində və astmanın müalicəsində istifadə edilir. Onlar təkcə mədə-bağırsaq sistemini sağaltmır, eyni zamanda əsəb sisteminə və maddələr mübadiləsinə də müsbət təsir edir.

Süd turşusu məhsulları dispepsiya (mədə fəaliyyətinin po­zul­ması), qəbz, qan azlığında, bəd xassəli şişlərdə, zəifləmə zamanı, iştaha pozğuntularında və digər xəstəliklərin profilaktikası zamanı istifadə edilməsi məsləhət görülür.

Beləliklə, biz görürük ki, özünün kimyəvi tərkibinə görə, həmçinin onların istehsalında bakteriya acıtmasından istifadə edil­mə­si nəticəsində süd məhsulları yüksək fizioloji dəyərə malik olur və buna görə də insanın gündəlik qidalanmasında istifadəsi məs­ləhət görülür. Süd və süd məhsulları təbii funksional qida məhsul­larına aid olub, fizioloji norması adambaşına il ərzində 390 kq-dır.