Mühazirə mətnləri Müh. İstehlak mallarinin keyfiyyət ekspertizasi metodlari istehlak
Yüklə 0,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Müh. 7. Ekspert qiymətləndirilmə metodlarının obyektivlik xüsusiyyətləri Ekspert qiymətləndirilməsində müxtəlif metodlardan istifadə edilir ki, qiymətləndirmənin obyektivliyi əhəmiyyətli dərəcədə metodun düzgün seçilməsindən asılıdır. Bu zaman obyektin xüsusiyyəti və qiymətləndirmənin şəraiti hökmən nəzərz alınmalıdır. Ekspert qiymətləndirilməsinin 3 əsas növünü göstərmək olar [6]: aparıcı ekspertlə qiymətləndirmə, komissiya ilə qiymətləndirmə və aparıcı ekspert və ekspert qrupundan istifadə etməklə kombinəedilmiş qiymətləndirmə (şəkil 2). Aparıcı ekspertlə qiymətləndirmə mürəkkəb razılaşdırma qaydalarını, rəylərin statistik işlənməsini tələb etmirsə də, ekspertin səriştəliyindən və bilik səviyyəsindən çox asılı olan xeyli dərəcədə subyektiv nəticələr verir. İxtisaslı mütəxəssislər kollektivinin orta rəyini almağa imkan verən ekspert komissiyası ilə qiymətləndirmə kifayət qədər obyektivdir, mütəxəssislərdən böyük bir vaxt itkisi tələb etmir, ekspertizanın təşkili və hazırlanması uzun çəkmir. Bu baxımdan fərdi ekspertin və qrupun rəylərinin müqayisəsi üzərində qurulmuş kombinəedilmiş qiymətləndirmə kompromis variant sayıla bilər. Bu şəkildə qiymətləndirmə azsaylı ekspert kollektivinə alınmış nəticələrin dəqiqliyini və etibarlığını təmin edən kifayət qədər prosedurlarla məhsulun keyfiyyətinin sadə analizini aparmağa şərait yaradır. Ekspert metodu texniki göstəricilərin istehlak göstəricilərinə çevrilməsində geniş tətbiq edilir. Belə çevirmənin iki cəhəti vardır: bir ölçmə sisteminin digəri ilə müqayisə ediləcək şəklə salınması, texniki və ya digər göstəricilərin dəyərinin real qiymətləndirilməsi.
Bu zaman iki hal mümkündür: texniki və istehlak göstəriciləri arasında asılılıq xəttidir və ya qeyri – xəttidir. Birinci halda göstəricilərdən biri avtomatik olaraq digərinə keçir və kiçik bal ölçülən göstəricinin aşağı qiymətinə, böyük bal yuxarı qiymətinə uyğun gəlir. Soyuducunun kamerasında temperatur ilə onun balla qiymətləri arasında asılılıq xətti asılılığa misal ola bilər.
Qiy- mət
Ekspert Məmulat
Məmulat
İş çi
qrup
E k sp er t qr u p u
c)
Şəkil 2. Məhsulun keyfiyyətinin ekspert qiymətləndirilməsinin əsas metodları: a - aparıcı ekspert metodu; b – ekspertlər komissiyası metodu; c – kombinəedilmiş metod
Qeyri – xətti asılılıq halında E. Reyxman tərəfindən təklif edilmiş metod istifadə edilə bilər . Metodun mahiyyəti belədir: əvvəlcə ekspert qiymətləndirilən texniki göstəricinin minimal, maksimal və optimal buraxıla bilən qiymətlərini ( A min,
A max, və A opt ) göstərir. Sonra o, bu göstəricilərin qiymətlərinə bal qiymətləri verir. Alınmış nəticələr qrafikdə qeyd olunur. Absis oxunda göstəricinin ölçülmüş qiymətləri, ordinat oxunda ekspertin bal qiymətləri qeyd olunur. Qiy-
mət Məmulat
Qiym ət
Aparıcı ekspert Ekspert qrupu Belə qrafikdə axtarılan göstəriciyə müvafiq qiymət müəyyənləşdirilir. Texniki keyfiyyət göstəricilərin istehlak göstəricilərinə çevrilməsində qeyri – xətti asılılığa misal olaraq məişət paltaryuyan maşınında yuyulma dərəcəsinin təyin olunması göstərilə bilər (şəkil 3). Son illər sənaye məmulatlarının keyfiyyətinin kompleks ekspert qiymətləndirilməsi geniş həyata keçirilir. Bu metod bir sıra prosedur qaydalarının ardıcıl yerinə yetirilməsini nəzərdə tutur ki, nəticədə ekspert analiz olunan obyekt haqqında ümumiləşdirilmiş rəy verir. Kompleks qiymətləndirmə keyfiyyət göstəricilərinin seçilməsi ilə başlayır. Ekspertin güman etdiyinə görə bu göstəricilərin təhlilinə görə o, məmulatın ümumilikdə keyfiyyəti haqqında mühakimə yürüdə biləcək. Kompleks qiymətləndirmənin sonrakı mərhələsində seçilmiş keyfiyyət göstəricilərinin hər biri ekspert tərəfindən kəmiyyətcə qiymətləndirilir və belə differensial qiymətləndirmənin nəticələri müqayisə ediləcək şəklə salınır. Növbəti mərhələdə ekspert bu göstəricilərin çəki əmsallarını müəyyənləşdirir. Yekunda bütün differensial göstəricilər çəki əmsalları ilə birlikdə müəyyən riyazi əməliyyatlar aparılaraq bir ümumiləşdirilmiş kompleks göstəricidə birləşdirilir.
|