Mühazirə mətnləri Müh. İstehlak mallarinin keyfiyyət ekspertizasi metodlari istehlak

Müh. 5. Ekspert qiymətləndirilməsinin mahiyyəti və təşkili  

 

        «Ekspert» – verilmiş məsələni həll etmək qabiliyyəti olan səriştəli 

mütəxəssisdir («expertus» latın sözü olub təcrübəli deməkdir). Tədqiq olunan 

obyektə münasibətdə ekspertin səriştəliliyi - peşə səriştəliliyi, tədqtq olunan 

məsələyə qərar vermək metodologiyasına görə isə ekspertin səriştəliliyi – ekspert 

səriştəliliyidir. Ekspert tədqiqat obyektini qiymətləndirərkən qərəzsiz, ədalətli və 

obyektiv olmalıdır . 

Baxılan  məsələlər  üzrə  mütəxəssis-ekspertlərin  müxtəlif  vasitələrlə  alınmış 

rəylərinin  orta  qiymətinin  tapılması  bütün  sahələrdə  ekspert  metodlarının 

mahiyyətini təşkil edir. 

       Məsələlərin həllinin ekspert metodu mütəxəssis-ekspertlərin ümumiləşdirilmiş 

təcrübəsindən və peşə duyumundan (intuisiyasından) istifadəyə əsaslanır. 

Məhsulun keyfiyyət səviyyəsinin ekspert qiymətləndirilməsi metodu o hallarda 

fistiadə olunur ki, ayrı-ayrı və ya kompleks keyfiyyət göstəricilərin qiymətlərinin 

aləti, empirik və ya hesabat metodları ilə obyektiv təyin edilməsi çox çətin və ya 

qeyri-mümkün olsun. 

Ekspert qiymətləndirilməsi (və ya ekspert metodu) ekspertiza metodunun 

növmüxtəliflikləri, modifikasiyaları olan bir neçə müxtəlif metodların 

məcmusudur. Ekspert metodunun məlum növmüxtəliflikləri səriştəli 

mütəxəssislərin (ekspertlərin) kollektiv qərarları əsas götürülən bütün sahələrdə 

tətbiq olunur. Məsələn, müxtəlif şuraların, konfransların, müşavirələrin, 

komissiyaların qərarları, həmçinin imtahan götürənlərin təhsil alanların biliklərin 

qiymətləndirilməsi üzrə qərarları və s. – bütün bu qərarlar ekspert metodu ilə qəbul 

edilir. 

2/

Məhsulun keyfiyyətinin qiymətləndirilməsinin ekspert metodları məhsulun 

keyfiyyət səviyyəsinin birbaşa ümumi (detallaşdırmadan) qiymətinin 

formalaşdırılması, həmçinin nəyinsə keyfiyyət göstəricilərinin təyin edilməsi ilə 

əlaqədar bir çox xüsusi məsələlərin həlli vaxtı istifadə edilə bilər.  

Beləliklə, ekspert metodları aşağıdakı hallarda tətbiq olunur: 

---

1. Məhsulun keyfiyyətinin ümumi qiymətləndirilməsində. 

2. Qiymətləndirilən məhsulun təsnifatlaşdırılmasında. 

3.  Qiymətləndirilən  məhsulun  keyfiyyət  göstəricilərinin  nomenklaturasını 

təyin etdikdə. 

4. Məhsulun keyfiyyət göstəricilərinin çəki əmsallarının təyinində. 

5.  Orqanoleptik  metodla  (hiss  üzvləri  ilə  təyin  edilən)  məhsulun  keyfiyyət 

göstəricilərinin qiymətləndirilməsində. 

6.`Baza  nümunələrinin  və  baza  keyfiyyət  göstəricilərinin  ölçüsüz 

qiymətlərinin seçilməsində. 

  7.  Kompleks  (ümumiləşmiş,  qruplar  üzrə)  və  ya  ayrı-ayrı  göstəricilərin 

əsasında yekun kompleks keyfiyyət göstəricisinin müəyyən edilməsində. 

8. Məhsulun attestasiyası və sertifikatlaşdırılmasında. 

       Məhsulun keyfiyyətini daha az məsrəflərlə və böyük 

dəqiqliklə analitik 

və ya 

eksperimental

 metodlarla təyin etmək mümkündürsə, məhsulun keyfiyyət  

səviyyəsi qiymətləndirilərkən ekspert metodundan istifadə edilə bilməz. 

Məhsulun keyfiyyəti çox mürəkəb xassələr  kompleksi olduğundan keyfiyyətin 

ümumi ekspert qiymətləndirilməsinin nəticələrində həmişə qeyri-müəyyənlik və 

əsaslandırılmamış elementlər iştirak edir. Odur ki, məhsulun keyfiyyətinin ekspert 

qiymətləndirilməsi bütövlükdə ilkin qiymətləndirmədir, informativliyi azdır, 

qiymətləndirilən məmulatın keyfiyyətini  ancaq birinci yaxınlaşmada və təxminən 

xarakterizə edilir. Keyfiyyətin belə ekspert qiymətləndirilməsi əsasında, aydındır 

ki, hansısa mühəndis-texniki qərarların qəbul edilməsi qeyri-mümkündür. Lakin bu 

metod, məsələn, kommersiya sövdələşmələri zamanı, alınan məhsulun keyfiyyət 

səviyyəsi haqqında konkret (ədədlə ifadə olunan) məlumatlar olmadıqda istifadə 

oluna bilər. 

        Baxdığımız halda ekspertiza obyekti (ekspert qiymətləndirməsi obyekti) kimi 

məhsulun istehlak xassələrinin cəmi, yəni keyfiyyəti çıxış edir.  

3/

Başqa  fəaliyyət  növləri  kimi,  ekspert  qiymətləndirilməsi  də  özünün 

strukturuna  malikdir. 

Bu  struktur  bir  neçə  əsas  komponentləri  özündə  birləşdirir: 

subyekt (ekspert), obyekt, kriteriya, metodlar, nəticə . 

---

Ekspert fəaliyyətinin subyekti dedikdə əmtəə mallarının dəyəri üzrə fəaliyyəti 

həyata keçirən istehlakçılar qrüpü  -  ekspertlər başa düşülür.  Bu qrup  yüksək  peşə 

hazırlığına malik olan ekspertlərdən ibarətdir. Ekspertlər tədqiq olunan məmulatlar 

qrupunu  yaxşı  bilməli,  onların  keyfiyyətinin  qiymətləndirilməsi  üzrə  təcrübəyə 

malik  olmalıdırlar.  Ekspertlər  malların  keyftiyyət  səviyyəsini  təhlil  edir  və 

qiymətləndirirlər. 

Ekspertiza obyekti məmulatların istismarı prosesində meydana çıxan i

stehlak 

xassələridir.  Əmtəə  mallarının  istehlak  xassələrinin  ekspertizasını  aparmaq  üçün 

ekspert  bir  sıra  əməliyyatlar  aparmalıdır:  təhlil,  ölçmə,  qiymətin  alınması  və  s.  Iş 

prosesində  ekspertlərə  hər  mərhələnin  aparılmasının  müxtəlif  proqramları  təklif 

olunur. 

Əmtəə  mallarının  istehlak  xassələrinin  təhlili  və  qiymətləndirilməsi  zamanı 

istifadə olunan 

kriteriyalar ümumi və konkret kriteriyalara 

bölünür. 

Ümumi  kriteriya 

–  cəmiyyətdə  toplanmış  (əldə  olunmuş)  qiymətli 

normalardır.  Bu  normaları  rəhbər  tutaraq  ekspertlər  malların  istehlak  qiyməti 

haqda mülahizə yürüdürlər.  

Konkret  kriteriya 

-  verilmiş  növ  malların  keyfiyyətinə  ölkədə  və  xaricdə 

istifadə  olunan  normativ-texniki  sənədlərdə  nəzərdə  tutulmuş  real  tələblərdir, 

həmçinin layihələndirilən və  ya  istehsala planlaşdırılan  məhsulun, buraxılmış  real 

mövcud  məmulatların  keyfiyyətini  xarakterizə  edən  göstəricilərin  baza 

qiymətlərinin məcmuudur. 

Ekspertizanın  məqsədindən  və  ya  təhlil  edilən  göstəricilərdən  asılı  olaraq 

ekspertlər bir və yaxud bir neçə müxtəlif kriteriyalar qəbul edə bilərlər. 

4/Ekspertizanın  aparılma  metodları  kompleks və operativ  metodlara  bölünür.

 

Bu metodların hər biri isə ekspert, sosioloji və hesabat-aləti metodlara bölünə bilər. 

Ekspertiza obyektləri aşağıdakılardır: 

texniki tapşırıq; layihə-konstruktor sənədləri; 

təcrübi nümunə (təcrübi partiya); sənaye nümunəsi; seriyalı buraxılan məmulatlar.  

Ekspertizanın operativ metodla aparılması zamanı sosioloji tədqiqatlar ekspert 

qiymətləndirilməsi ilə əvəz olunu

r və ya ümumiyyətlə aparılmır. Bu zaman hesabat 

aləti  metodların  istifadəsi  ilə  təcrübi  nümunənin  və  kütləvi  istehsal  olunan 

---

məmulatların  istismarı  prosesində  onların  təhlili  ilə  məhdudlaşır.  Kompleks 

ekspertiza  apardıqda,  ekspert  və  hesabat  –  aləti  metodlarla  yanaşı,  istehlak 

prosesinin tədqiqi, istehlakçıların dindirilməsi aparılır, istehlak şərtləri öyrənilir və 

s. 

Kompleks ekspertiza kütləvi istehsal olunan eyni tipli əmtəə malları qrupunun 

hərtərəfli  öyrənilməsi  və  keyfiyyətinin  qiymətləndirilməsi  üçün  aparılır.

  Odur  ki, 

bu  cür  ekspertizanın  aparılması  ekspertləri  obyektlərin  təhlilinə  sistemli  və 

kompleks  yanaşmağa  istiqamətləndirir.  Ekspertiza prosesində  qiymət  kriteriyaları 

formalaşır,  baza  nümunələri  və  keyfiyyət  göstəriciləri  seçilir.  Ona  görə  də 

kompleks  ekspertiza  nəinki  elmi,  həmçinin  müəyyən  metodik  və  normativ 

materialların  alınmasına  kömək  edir.  Bu  materiallar  isə  digər  növ  ekspertizaların 

aparılması üçün də istifadə olunur. 

Operativ ekspertiza əvvəlcədən aparılmış kompleks eksperitizanın nəticələrinə 

əsaslanır, bu isə ekspertizanın nəticələrinin tələb olunan səviyyədə saxlanması ilə 

ekspert işlərinin aparılma müddətini qısaldır. 

Operativ  ekspertizanın  əsas  xüsusiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  onun  aparılması 

həm  yeni  malların  yaradılmasının  əsas  mərhələlərində  (texniki  tapşırıq,  layihə-

konstruktor  sənədləri,  təcrübi  nümunə),  həm  də  məhsulun  kütləvi  istehsalı  və 

istehlakı  proseslərində  məmulatın  keyfiyyət  kateqoriyasına  görə  attestasiya 

olunmasına şərait yaradır. 

Ekspert 

fəaliyyətinin 

nəticəsi 

məmulatların 

keyfiyyətinin 

qiymətləndirilməsidir

.  Bu,  həmçinin  yüksək  keyfiyyətli  məmulatların  istehsalının 

genişlənməsindən və realizə olunmasından alınan iqtisadi səmərədir. 

Ekspertizanın  əsas  metodoloji  prinsipi  ekspertiza  obyektinə  kompleks 

yanaşma prinsipidir

. Burada keyfiyyətin qiymətləndirilməsi funksional, erqonomik 

və  estetik  xassələri  xarakterizə  edən  göstəricilərin  diqqətli  və  hərtərəfli  təhlilinə 

əsaslanır.