MühaziRƏ MİkrobiologiYA, sanitariya və GİGİyenanin iNKİŞAF tariXİ VƏ VƏZİFƏLƏRİ

Tərəvəz, meyvə və giləmeyvələrin gigiyenası 
Tərəvəz  və  meyvələr  insanın qidalanmasında  mühüm  rol  oynayırlar.  Belə ki, 
onlar  vitaminlərin  (xüsusilə  C  vitamini  və  karotinin),  karbohidratların,  üzvi 
turşuların  və  müxtəlif  mineral  maddələrin,  o  cümlədən  mikroelementlərin  əsas 
təmin edicisidirlər. 
Lakin  tərəvəz  və  meyvələrdə  çoxlu  miqdarda  suyun  olması,  onların 
saxlanmasını davamsız edir. Xüsusilə zədələnmiş və xəstəliklərə yoluxmuş meyvə 
və  tərəvəzlərə  mikroorqanizmlər  nisbətən  asan  daxil  olduğu  üçün,  onlar  xarab 
olmaya məruz qalırlar. 
Meyvə  və  tərəvəzlərin  xəstəlik  törədicilərinə  mikroskopik  göbələk 
cinslərindən  Fusarium,  Penicillium,  Aspergillus  aid  olub,  onların  müxtəlif  növ 
xarab  olmalarına  səbəb  olurlar  (quru  çürümə,  acı  çürümə).  Bu  törədicilərlə 
yoluxma  prosesi  zamanı  meyvələr  və  tərəvəzdə  onların  metabolitləri  – 
mikotoksinləri  toplanır.  Tədqiqatlar  göstərir  ki,  almanın  acı  çürüməsinə 
konserogen  xassələrə  malik  olan  patulin  səbəb  ola  bilər.  Ona  görə  də  qida 
məhsullarında  patulinin  miqdarının  sanitar  normalarla  yol  verilə  bilən  səviyyəsi 
gözlənilməlidir. 
Sanitar  tələblərinə  uyğun  olaraq,  çürümüş  meyvə  və  tərəvəzlərə,  xəstəlik  və 
ziyanvericilərlə  yoluxmuş,  gəmiricilərin,  həşərat  və  sürfə  ilə,  həmçinin  kəskin 
kənar iylərlə, zəhərli kimyəvi maddələrlə korlanmışlara satış üçün icazə verilmir. 
Meyvələrin  və  tərəvəzin  düzgün  yığılması,  saxlanması  üçün  yaxşı  şəraitin 
təmin  olunması,  xəstəliklərin  inkişaf  profilaktikasında  və  onların  olmasının 
qarşısının  alınmasında  təsirli  tədbir  hesab  edilir.  Saxlanma  zamanı  elə  şərait 
yaratmaq  lazımdır  ki,  tərəvəz  və  kartofun  göyərməsinə,  cücərməsinə  yol 
verilməsin.  Bu  məqsədlə,  kartofun  metil  efirinin  a-nafitilsirkə  turşusu  ilə  emal 
olunması  təklif  olunur  ki,  1kq  yumruya  50-100mq,  bu  da  yumrunun  bir  il 

---

159 
 
müddətində  göyərməsinin  –  çürüməsinin  qarşısını  alır  və  askorbin  turşusunun 
saxlanmasına köməklik edir. 
Tərəvəz  və  meyvələrin  saxlanması  üçün  optimal  temperatura  1-2°C,  nisbi 
nəmlik isə 80-85% hesab olunur. 
Tərəvəz  və  meyvələr  epidemioloji  cəhətdən  təhlükəli  ola  bilər.  Belə  ki, 
tərəvəz  mədə-bağırsaq  infeksiyasının  və  helmintozun  mənbəyi  hesab  oluna  bilər. 
Sanitar  normalarına  görə  çirkab  suları  ilə  bostan  bitkilərini  suvarmaq,  onları  çiy 
şəkildə  istifadə  etmək  (yerkökü,  xiyar,  pomidor,  qarpız,  yemiş,  çiyələk,  cəfəri, 
turp)  qəti  qadağandır.  Çirkli  sularla  suvarmaları  aparılan  meyvə-giləmeyvə 
bitkilərinin  vegetasiya  yığılması  iki  ay  qalmış,  tərəvəzdə  isə  20  gün  qalmış 
dayandırılır.  Belə  tarlada  becərilmiş  tərəvəzin  (kartof,  qabaq,  badımcan) 
istifadəsinə isti emal aparıldıqdan sonra icazə verilir. 
Bitkilərin  xəstəliklərdən  və  ziyanvericilərdən  mühafizəsində  kimyəvi 
vasitələrin, həmçinin mineral və digər gübrələrin istifadəsi, müasir kənd təsərrüfat 
məhsulları  istehsalının  intensivləşdirilməsinə  gətirib  çıxarır.  Bitkilərin  mühafizə 
vasitələri  sanitar-baytar  və  sanitar-epidemioloji  xidmət  orqanları  tərəfindən  ciddi 
nizama  salınır  və  onlara  nəzarət  edilir.  Bununla  bərabər  yemlərin  və  bir  sıra  bitki 
və  heyvan  mənşəli  məhsulların  hazırlanmasında  gigiyenik  normalara  riayət 
olunmadıqda  pestisidlərlə  çirklənmə  baş  verir.  Kənd  təsərrüfatı  heyvanları  üçün 
yemlərdə  pestisidlərin  yol  verilə  bilən  normaları  da  hazırlanmışdır.  Onların 
gözlənilməsi sağlam məhsullar əldə etməyə imkan verir. 
Hazırda  azot  gübrələrini  tətbiqi  ilə  əlaqədar  torpaqda,  süxur  sularında,  qida 
məhsullarında  və  yemlərdə  nitratların  səviyyəsinin  artması  məsələsi  də  xüsusi 
diqqət cəlb edir. 
 
 

---

160