MühaziRƏ MİkrobiologiYA, sanitariya və GİGİyenanin iNKİŞAF tariXİ VƏ VƏZİFƏLƏRİ

Nitrifikasiya.Adətən  üzvimaddələrin  parçalanması  nəticəsində  torpaqvə  suda 
əmələ  gələn  ammonyak  tez  oksidləşib  əvvəlcə  nitrit,  sonra  isə  nitrat  turşusuna 
çevrilir.  Bu  proses  nitrifikasiya  adlanır.  Bunun  törədiciləri  isə  nitrifikasiya 
bakteriyalarıdır.Bu  prosesin  mahiyyəti  1889-cu  ildə  S.N.Vinoqradski  tərəfindən 
aşkar  edilmiş  vəöyrənilmişdir.  S.N.Vinoqradskinin  apardığı  elmi  işləri  müəyyən 
etmişdir  ki,  nitrifikasiya  prosesi  iki  müxtəlif    aerob  bakteriyaların  iştirakı  ilə  iki 
fazada gedir. Birinci dövrdə ammonyak nitrit turşusuna qədər oksidləşir: 
2NH
3
+3O
2
=2HNO
2
+2H
2
O+158 kkal 
Oksidləşmə  zamanı  enerji  alınır    ki,  bundan  da  nitrifikasiya      bakteriyaları 
istifadə edir. Bu prosesdə nitroz bakteriyalarından üç cins iştirak edir: Nitrosomonos, 
Nitrosocystis və Nitrosospira. Bunlardan ən fəalı  və yaxşı öyrəniləni Nitrosomonas 
cinsidir. 
Nitrifikasiyanın ikinci dövründə nitrit turşusu nitrat turşusuna oksidləşir: 
2HNO
2
+O
2
=2HNO
3
+48 kkal 
Bu  prosesdə  Nitrobacter  cinsi  iştirak  edir.Bu  çox  kiçik  ölçülü,  oval,  qram-
mənfi  çöplərdir.  Nitrifikasiyanın  birinci  dövründə  mühüm  rol  oynayan 
Nitrosomonas  isə  çöp    formalı,  qram-mənfi,  hərəkətli,  spor  əmələ  gətirməyən 
bakteriyalardır.  Hər  iki  dövrdə  iştirak  edən    mikroorqanizmlər  təmiz  mineral 
mühitdə 
üzvi 
maddələrin 
sintezi 
üçün 
enerjini 
nitritlərin 
oksidləşmə 
reaksiyalarından, karbohidratları isə CO
2
-dən alırlar. Hamısı obliqat aerobdurlar. 
Denitrifikasiya.Nitratların 
molekulyar 
azota 
kimi 
reduksiyasına 
denitrifikasiya  deyilir.Bunu  həyata  keçirənlər  isə  denitriləşdirici  bakteriyalar 
adlanır. 
NaNO
3 
 NaNO
2 
 NH
3 
 N
2 

---

71 
 
Denitrifikasiyanı  törədənlər  fakültativ  anaerobdurlar.  Onlar  qidalanmaq  üçün 
hazır  azotlu  üzvi  birləşməyə  ehtiyacı  hiss  etmirlər.  Nitratı  nitritəçevirməklə 
fakültativ  anaeroblar  bu  birləşmədəki  azotu  udur  və  bədənlərində  zülal  sintez 
edirlər.Qopardılmış oksigendən isə onlar azotsuz  üzvi birləşmələri oksidləşdirərək 
özlərinə lazım olan enercini alırlar.