MühaziRƏ MİkrobiologiYA, sanitariya və GİGİyenanin iNKİŞAF tariXİ VƏ VƏZİFƏLƏRİ

Virulentlik  amilinə  patogen  mikrobun  əmələ  gətirdiyi  zülal  təbiətli  xüsusi 
birləşmə  olan  aqressinlər  də  daxildir.  Bunlar  orqanizmin  müdafiə  qabiliyyətini 
azaldırlar. 
Patogen  mikrobların  ifraz  etdikləri  toksinlər  də  əsas  virulentlik  amillərinə 
daxildir.  Mikroblar  ekzo  və  endotoksinlər  əmələ  gətirirlər.  Ekzotoksinlər  zülal 
təbiətli  yüksək  zəhərli  maddələrə  aiddirlər.  Onlar  mikroorqanizmlər  tərəfindən 
ətraf  mühitə  yaşadıcı  dövrdə  ifraz  olunurlar.  Ekzotoksinlər  yüksək  temperatura 
nisbətən  az  dözümlüdürlər.  Onların  çoxu  maye  mühitdə  60-70°C  qaynadılan 
zaman toksikliyini aşacı salır. Yüksək temperatura davamlı ekzotoksinlər də vardır 
(məsələn, stafilokokklar, botulizm) ki, onlar qaynadılmaca bir  neçə dəqiqə davam 
gətirirlər.  Ekzotoksinlər  endotoksinlərə  nisbətən  çox  zəhərli  və  qorxuludurlar. 
Bunlarda  seçicilik  qabiliyyəti  olub,  müəyyən  orqan  və  toxumalara  təsir  edirlər. 
Belə  toksinləri  Clostr.tetani,  Cl.botulinum,  Cl.perfringens,  Corynebacterium 
diphteria kimi bakteriyalar ifraz edir.  
Mikroorqanizmlər  endotoksinləri  ətraf  mühitə  yaşadıcı  dövrdə  ifraz  etmirlər 
və onlar yalnız orqanizm öldükdən və hüceyrə parçalandıqdan sonra xaricə çıxırlar. 
Ekzotoksinlərə  nisbətən  onlar  az  zəhərlidirlər  və  zəif  seçicilik  qabiliyyətinə 
malikdirlər.  Eyni  zamanda  ekzotoksinlərə  nisbətən  temperaturaya  dözümlüdürlər. 
Onlar 80-100°C-ə, bəziləri isə daha çox qızdırılmaya dözürlər. 
Endotoksinlər  əsasən  qram-mənfi  mikroorqanizmlərdə  olur.  Onlar  termostabil 
olub,  tez  təsir  etmələri  və  az  zəhərliliyi  ilə  səciyyələnirlər.  Bunlardan  başqa 
virulentlik  mikrobun  miqdarından,  sürətlə  artmasından,  bir  də  orqanizmin  həmin 
mikroba qarşı həssaslıq dərəcəsindən asılıdır. Mikrobun virulentliyini gücləndirmək 
məqsədi  ilə  onları  həssas  laboratoriya  heyvanlarından  bir  neçə  dəfə  keçirirlər. 
Nəticədə  müvafiq  mikrob  ştammı  virulentliyini  o  dərəcədə  artırır  ki,  axırda  tək  bir 
mikrob hüceyrəsi xəstəlik törədir. 
Bütün  patogen  mikroblar  orqanizmə  daxil  olducu  yerdə  ilk  dəyişiklik  olaraq 
iltihab  törədirlər,  sonradan  onlar  orqanizmin  müqavimət  qüvvəsindən  asılı  olaraq, 
bəzi  üzvlərdə  lokalizasiya  edərək(yerləşərək)  patogen  dəyişiklikləri  əmələ 
gətirirlər. 

---

76 
 
Mikrob  qan  vasitəsi  ilə  üzvlərə  yayılmaqla  bərabər,  qanda  və  müxtəlif 
toxumalarda artarsa, buna sepsis və ya septisemiya deyilir (qarayara, pasterelloz). 
Bəzi  patogen  mikroblar  orqanizmdə  öz  təsirlərini  əsas  ekzotoksigenləri 
vasitəsilə  təsir  edirlər,  bu  da  toksemiya  adlanır  (dovşancıq,  botulizm,  infeksion 
enterotoksemiya və s.).  
Patogen  mikroblardan  başqa  orqanizmin  müxtəlif  boşluqlarında  (tənəffüs, 
həzm  sistemi  üzvləri,  dəri  örtüyü  və  s.)  bir  qrup  mikroorqanizmlər  də  yaşayır  ki, 
bunlara  şərti  patogen  mikroblar  deyilir.  Orqanizmin  normal  fizioloji  yaşayışı 
zamanı  şərti  patogen  mikroblar  xəstəlik  törətməyərək  saprotrof  kimi  yaşayırlar. 
Lakin  müxtəlif  təsirlərdən  orqanizmin  normal  fizioloji  funksiyaları  pozulduqda, 
onlar patogenlik xassəsi qazanaraq xəstəlik törədirlər.