Mühazirəçi: Magistr M. A. Babayeva MÜhaziRƏNİn plani adi beton və onun xassələri

Cədvəl 6.5. Beton qarışığının su tələbatı

Beton qarışığının		Doldurucuların mm-lə ən böyük iriliyinə (D) uyğun suyun miqdarı, l
plastikliyi, sm	bərkliyi, san.	Çınqıl				Qırmadaş
		10	20	40	70	10	20	40	70
	31	150	135	125	120	160	150	135	130
	3021	160	145	130	125	170	160	145	140
	2031	165	150	135	130	175	165	150	145
	105	175	160	145	140	185	175	160	155
14		190	175	160	155	200	190	175	170
59		200	185	170	165	210	200	185	180
1012		215	205	190	180	225	215	200	190
1216		220	210	205	185	230	220	215	195

Qeyd: 1. Cədvəldəki suyun miqdarı xəmirinin normal qatılığı 26-28 % olan portland­­­sementdən və irilik modulu M_i = 2,0 olan qumdan hazırlanan beton qarışığı üçün tərtib edilmişdir

2. Sement xəmirinin normal qatılığının hər azalan faizi üçün suyun miqdarı 3-5 l azaldılır, hər artan faizi üçün isə 3-5 l artırılır.
3.Qumun irilik modulunun hər azalan 0,5 qiyməti üçün suyun miqdarı 3-5 artırılır, hər artan 0,5 qiyməti üçün isə 3-5 l azaldılır.

 Sementin miqdarının təyini. Sement-su nisbətinə və suyun miqdarına əsasən 1 m³ betona sərf olunan sementin miqdarı aşağı­da­kı düsturla hesablanır:

1 m³ beton üçün hesablanmış sementin miqdarı konstruk­si­yanın növünə görə müəyyən edilmiş sementin miqdarından az ol­ma­malıdır. Əgər sementin hesablanmış qiyməti yol verilən qiy­mət­dən az olarsa, onda sementin miqdarı normaya çatdırılır, ya da na­rın üyüdülmüş əlavələr qatılır.
 Doldurucuların miqdarının təyini. Qumun və çınqılın (qır­ma­daşın) miqdarını təyin etmək üçün iki şərtdən istifadə edilir:
1) betona sərf olunan materialların mütləq həcmləri cəmi­nin 1 m³ (1000 l) sıxlaşdırılmış beton qarışığına bəra­bər­dir:

burada Sem, Su, Q, İ.D  1 m³ beton qarışığında sementin, suyun, qumun və iri doldurucunun (çınqılın yaxud qırmadaşın) miqdarı, kq; _sem, _su, _q, _i.d  se­men­tin, suyun, qumun, iri doldurucunun həqiqi sıxlıqlarıdır, kq/m³.
2) sement-qum məhlulu iri doldurucu dənələrini bir qədər ayırmaqla onların boşluqlarını doldurur:

burada v_b  iri doldurucunun boşluğu (düstura nisbi qiyməti qoyulur);   iri dol­du­rucu dənələrinin ayrılma əmsalıdır. Bərk beton qarışığı üçün  = 1,05  1,20, axarlı beton qarışığı üçün isə  = 1,2  1,4; _tİ.D  iri doldurucunun tökmə sıxlı- ğ­ıdır, kq/m³.
Yuxarıda qeyd edilən iki bərabərliyi birlikdə həll edərək, iri doldurucunun miqdarını tapırıq:
.
İri doldurucunun miqdarını təyin etdikdən sonra 1 m³ be­to­na sərf olunan qumun kq-la miqdarı, betonun mütləq həcmi ilə se­ment, su və iri doldurucu həcmləri cəminin fərqi kimi müəyyən edi­lir:

 Beton qarışığının axarlığının yoxlanması. Beton tərkibini he­sabladıqdan sonra sınaq yoğuruşu hazırlanır və beton qa­rı­şı­ğı­nın axarlığı (konusun çökməsi) yaxud bərkliyi təyin edilir. Beton qa­rışığının axarlığı az alınarsa sement-su nisbətini dəyişmədən se­ment və suyun miqdarını müəyyən qədər artırırlar. Axarlıq tələb olu­nandan çox olarsa, kiçik hissələrlə qum və iri doldurucu əlavə edi­lir (qum-iri doldurucu nisbətini sabit saxlamaq şərti ilə).
 Betonun hesablanmış tərkibinin dəqiqləşdirilməsi. Sınaq yo­­­ğuruşu hazırlamaqla betonun hesablanmış tərkibi dəqiqləş­di­ri­lir. Bunun üçün sement-su nisbətinin üç müxtəlif qiymətinə uyğun be­ton qarışığı hazırlanır. Qarışıqların birində sement-su nisbətinin qiy­məti hesablanmış qiymətə bərabər, digər iki qarışıqda isə he­sab­lanmış qiymətdən 1020% çox və az olmaqla götürülür. Se­ment-su nisbəti hesablanmış qiymətə bərabər olmayan betonlar üçün se­mentin, suyun, qumun və iri doldurucunun miqdarları yu­xa­rıda gös­tərilən hesablama yolu ilə müəyyən edilir. Alınmış qa­rı­şıq­ların hər birindən 150150150 mm ölçülü kub nümunələr ha­zır­lanır və nor­mal şəraitdə 28 gün saxlanıldıqdan sonra sınanılır.
Sınaq nəticələrinə əsasən betonun möhkəmliyinin sement-su nisbətindən olan asılılıq qrafiki qurulur və bu qrafik vasitəsilə tələb olunan markalı (sinifli) beton alınmasını təmin edən sement-su nisbətinin qiyməti seçilir.
 Beton qarışığının nominal tərkibinin istehsalat tərkibinə çevrilməsi. Be­ton tərkibini hesabladıqda materiallar quru halda nə­zər­də tutu­lur. Lakin istehsalatda materiallar (sementdən başqa) müəy­yən nəm­liyə malik olur. Odur ki, nominal tərkibdən is­teh­sa­lat tərki­bi­nə keçmək üçün doldurucuların nəmliyinə müvafiq on­lar­dakı su­yun miqdarı tapılır, tapılmış suyun miqdarını betonun no­minal tər­kibi üçün müəyyən edilmiş suyun miqdarından çıxırlar. Dol­du­ru­cuların miqdarını isə onların nəmliklərinə uyğun artı­rır­lar. Son nə­ticədə betonun nominal və istehsalat tərkiblərinin küt­lə­lə­rinin cə­mi bərabər olmalıdır.
 Betonun çıxımı. Beton qarışığını qarışdıran zaman qum iri dənələr arasındakı boşluqları, sement hissəcikləri isə qumun də­nə­ləri arasındakı boşluqları doldurur. Buna görə beton qarışığının həc­mi (V_b.q) istifadə olunan materialların həcmləri cəmindən az ola­caqdır.
Beton qarışığı həcminin onu təşkil edən materialların (su­dan başqa) həcmləri cəminə olan nisbətinə betonun çıxım əmsalı deyilir:

Burada V_sem, V_q və V_İ.D  sementin, qumun və iri doldurucunun tökmə həcmləridir. V_sem = Sem/_tsem, V_q = Q/_tq və V_İ.D = İ.D/_ti.D.
Çıxım əmsalının qiyməti betonun tərkibindən və onda istifadə olunan materialların xassələrindən asılı olaraq 0,55-dən 0,75-ə qədər dəyişir.
Çıxım əmsalının () qiymətindən istifadə edərək tutumu V olan betonqarışdırıcının bir yoğuruşuna işlənən materialların sərfi hesablanır:

burada Sem_V, Su_V, Q_V və İ.D_V  tutumu V olan betonqarışdırıcının bir yoğuruşuna sərf olunan sement, su, qum və iri doldurucunun miqdarı, kq; Sem, Su, Q və İ.D  1 m³ beton qarışığına sərf olunan sement, su, qum və iri dol­du­ru­cu­nun miqdarı, kq;   çıxım əmsalıdır.