Mühazirələrin icmalı Bakı -2023 «Əməyin iqtisadiyyatı» fənninin proqrami

2.5.Xalq təsərrüfatının işçi qüvvəsilə təmin olunma mənbələri və formaları
Maddi və qeyri - maddi istehsal sahələrinin işçi qüvvəsi ilə təmin olunması mənbələrinin müəyyən olunması təsərrüfat və mədəni quruculuğun mühüm məsələlərindəndir. Xalq təsərrüfatı sahələrinin işçi qüvvəsilə təmin olunmasını ümumi əsasını, yaxud mənbəyini əmək qabiliyyətli əhali təşkil edir. Şəkil 2.7-də xalq təsərrüfatının işçi qüvvəsi ilə təmin olunma mənbələri göstərilmişdir.

Əmək qabiliyyətli əhalinin mexaniki hərəkəti (ölkə daxili miqrasiyası)

Əmək ehtiyatlarının təbii artım hesabına artması

Xalq təsərrüfatının işçi qüvvəsi ilə təmin olunma mənbələri

İşçilərin kənd təsərrüfatından xalq təsərrüfatının başqa sahələrinə yenidən bölüşdürülməsi

Ev və şəxsi həyatyanı təsərrüfatlardan azad olunan işçi qüvvəsi

Şəkil 2.7. Xalq təsərrüfatının işçi qüvvəsi ilə təmin olunma mənbələri

İşçilərin bilavasitə müəssisə tərəfindən toplanması

Əmək birjaları vasitəsilə

Orta ümumtəhsil məktəbləri bitirənlərin işə cəlb edilməsi

Müəssisələr özlərinin işçi qüvvəsinə olan tələbatlarını müxtəlif formalarda həyata keçirirlər. Şəkil 2.8-də müəssisələrin işçi qüvvəsi ilə təmin olunma formaları göstərilmişdir.

Əhalinin könüllü köçürülməsi və dövlət tərəfindən mütəşəkkil toplanması

Müvafiq məktəbi bitirmiş ixtisaslı fəhlə və mütəxəssislərin planlı qaydada (müqavilə əsasında) bölüşdürülməsi

Məşğulluq mərkəzləri vasitəsilə

Müəssisələrin işçi qüvvəsi ilə təmin olunma formaları

2.8. Müəssisələrin işçi qüvvəsi ilə təmin olunma formaları

2.6.Əmək ehtiyatlarının proqnozlaşdırılmasının balans üsulu
Ölkədə əmək ehtiyatlarına olan tələbatın müəyyən edilməsi üçün balans üsulundan istifadə edilir. Şəkil 2.9-da əmək ehtiyatlarının proqnozlaşdırılmasının balans üsulu göstərilmişdir.

Ölkə və rayonlar üzrə əmək ehtiyatlarının ümumi (toplu) balansı

Əmək ehtiyatlarının balanslar sistemi

İxtisaslı fəhlə kadrları balansı

Mütəxəssis kadrlar balansı

Kəndlərin əmək ehtiyatları balansı

Qadınların iş qüvvəsi balansı

Müəssisələrin kadr balansı

Ərazi üzrə əmək ehtiyatları balansı

İş vaxtı balansı

Xalq təsərrüfatının ayrı-ayrı sahələrinin iş qüvvəsi ilə təmin olunmasının balans hesablamaları

Gənclərin əmək ehtiyatları balansı

Şəkil 2.9.Əmək ehtiyatlarının balanslar sistemi

İş qüvvəsinin təkrar istehsalının aşağıdakı nisbət növləri müxtəlif əmək ehtiyatları balansları vasitəsilə öyrənilir:
1.İctimai istehsalın özündə təşəkkül tapan proporsiyalar. Bu özünü işçi qüvvəsinin miqdarı ilə istehsalın həcmi arasındakı əlaqədə göstərir.
2. Məcmu işçi qüvvəsi daxilində baş verən nisbət. Bu özünü işçilərin sahələr üzrə bölüşdürülməsində, işçi qüvvəsinin fəhlə və mütəxəssislərə, onla­rın müəyyən peşə -ixtisas qruplarına və s. ayrılmasında təzahür etdirir.
3.Əmək qabiliyyətli əhalinin ümumi əhaliyə nisbəti. Bu əmək qabiliyyətli əhalinin ümumi miqdarını, habelə cins, yaş tərkibini və quruluşunu öyrən­məklə əlaqədardır.