Muhofaza qilish
^ v-bik№nf :sr ''1 ’.&Г
Yüklə 40 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
32
^ v-bik№nf :sr ''1 ’.&Г. ' ■■ ■ ■ ■ ■ ■ $ь#% ^4:. .'V -'-w -ji Cho‘l o‘simliklari. 14-rasm Inson tabiatga ko‘rsatadigan kuchli ta’siri orqali abiotik va biotik sharoitlami o‘zgartiradi (1-jadval). 33 1-jadval. EKOLOGIK OMILLARNING TIRIK ORGANIZMLARGA ТА’SIR ETISHINING UMUMIY QONUNIYATLARI Ma’lum sharoitda yashayotgan organizmlarga ekologik omilla turlicha ta’sir etishi mumkin. Ammo ekologik omillar qanchalik xilma xil bo‘lmasin, ulaming tirik organizmlarga ta’sir etish xarakteri nuqta nazardan ular uchun umumiy bo‘lgan qonuniyatlar ham mavjud Organizmning normal rivojlanishi uchun ma’lum darajada quia; ekologik omillar majmui talab etiladi. Har bir omilning organizmga ta’si etish kuchi hamda quyi va yuqori ta’sir etish chegarali bo‘ladi. Omilninj qulay ta’sir etuvchi kuchi optimum zona deb qaraladi yoki optimum del ataladi. Ekologik omil organizmga haddan tashqari kuchsiz (minimum va kuchli (maksimum) ta’sir etishi mumkin. Shunday qilib, har qanda; ekologik omilning optimum, minimum va maksimum ta’siri bo‘lar ekar 34 Minimum va maksimum chegarali kritik nuqta deb qaraladi. Kritik nuqtalardan ortiq kuch ta’sirida organizm nobud bo‘ladi. Muhitning biror omiliga keng doirada moslashgan ekologik turlarga evri-old qo‘shimchasini qo‘shib, tor doirada moslashganlarga steno-old qo‘shimchasini qo‘shib nomlanadi. Temperaturaga nisbatan evriterm, stenoterm, namlikka nisbatan evrigidrid, stenogidrid, sho‘rlanishga nisbatan evrigal, stenogal. Tashqi muhitning turli omillarga nisbatan ekologik valentliklar yig‘indisi turning ekologik spektrini tashkil etadi. Masalan, cho‘lda o‘suvchi sho‘raklar tuproqning sho‘rligiga, qurg‘oqchilik va yuqori temperaturaga yaxshi moslashgan. Ushbu omillarga moslanish sho‘raklaming ekologik spektrini tashkil etadi. Ayrim turlaming ekologik spektri bir-biriga to‘g‘ri kelmaydi. Hatto bir xil sharoitda yashayotgan va moslashish xususiyati ham o‘xshash bo‘lgan turlar ozmi-ko‘pmi miqdorda o‘zining ekologik imkoniyatiga ega bo‘ladi. Izen va teresken o‘simliklari qurg‘oqchil va issiq sharoitga moslashgan turlar hisoblanib, ulardan birinchisi nisbatan qurg‘oqchilikka ham, yuqori haroratga ham biroz kuchliroq moslashishi bilan ajralib turadi. Ekologik omillar organizmning turli fimksiyalariga ham turlicha ta’sir etadi. Ayrim individlaming tashqi muhit omillariga chidamlilik darajasi, kritik nuqtalari, optimal zonasi ham to‘g‘ri kelmaydi. Ushbu individning irsiy, jinsiy, yosh yoki fiziologik xususiyatlari bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Muhitning ayrim ekologik omillari organizmga bir vaqtda ta ’sir etadi. Ushbu omillaming ta’siri boshqa omillaming miqdoriga bog‘liq bo‘ladi. Buni omillaming o ‘zaro ta’sir etish qommiyati deyiladi. Organizmning normal hayoti uchun m a’lum darajada sharoit talab etiladi. Agar barcha shart-sharoitlar qulay b o iib , ulardan biri yetarli miqdorda bo‘lmasa, uni cheklovchi omil deb ataladi. Cheklovchi omil organizmni ushbu sharoitda yashashi yoki vashay olmasligini belgilab beradi. 35 Moslashish yoki adaptatsiya ayrim individlar, populyatsiyalar, tur yoki jamoalaming morfo-fiziologik, hulqiy, axborot, biotsenotik xususiyatlarining majmuidan iborat bo‘lib, boshqa individlar, populyatsiyalar, tur yoki jamoalar bilan yashash uchun kurashda g ‘olib chiqishga sababchi bo‘ladigan, shuningdek abiotik muhit omillarining ta’siriga chidamliligini ifodalaydi. Yüklə 40 Kb. Dostları ilə paylaş:
|