Mülki müdafiə – dinc və ya müharibə dövründə əhalinin və ərazinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədilə dövlət hakimiyyəti orqanları, hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən həyata keçirilən tədbirlər sistemidir. Mülki müdafiə sistemi

Yüngül radiasiya yanıqlarında gizli dövr 2 həftəyə qə-dər davam edə bilər. Dəridə yaranan qızartı 
və şişlər 1,5- 2 aydan sonra keçir. Yara əmələ gəlmir. 
Orta ağırlıqlı radiasiya yanıqlarında əlamətlər 7-10 gündən sonra görsənir. Sağalma prosesi 2-3 ay 
davam edir. 
Ağır radiasiya yanıqlarında gizli dövr daha kiçikdir və 4-7 günə bərabərdir. Şişlər, sonra isə dərin 
yaralar əmələ gəlir. Sağalma prosesi 6-12 ay, bəzən isə daha çox vaxt çəkir. 
Şüalanma xəstəliyinin inkişaf dövrü 4 mərhləyə bölünür: 
1. Başlanğıc dövr (ilkin reaksiya dövrü). 
2. Gizli dövr.
3. Xəstəliyin qızğın inkişaf dövrü. 
4. Sağalma dövrü. 
10) Şüa xəstəliyi 
Udulmuş şüalanma dozasının miqdarından asılı olaraq şüa xəstəliyi 4 dərəcəyə bölünür: 
- I dərəcəli şüa xəstəliyi udulan şüalanma dozası 100-200 rad olduqda baş verir. İlkin reaksiya 
adətən olmur, yaxud özünü çox zəif göstərir. 2-3 həftədən sonra şüalanmaya məruz qalmış insanlar 
tərləməkdən, yorğunluqdan, qısamüddətli başgicəllənməsindən, yüngül ürəkbulanmasından, 
ağızdakı quruluqdan şikayət edirlər. Qanda leykositlərin, trombositlərin sayı azalır. Xəstələrin bir 
hissəsi 2–4 həftədən sonra əmək qabiliyyətini itirir. Xəstələr stasionar xəstaxanalarda müalicə 
olunmalıdırlar. Sağalma müddəti 1,5-2 ay çəkir. 
- II dərəcəli şüa xəstəliyi udulan doza 200-400 rad olduqda baş verir. İlkin reaksiya birinci 2 saatda 
özünü göstərir və 1-3 gün davam edir. Sonra bu əlamətlər yoxa çıxır və gizli dövr başlayır. Gizli 
dövr 2-3 həftə davam edir. Xəstələr bu dövrdə özlərini sağlam və gümrah hiss edirlər. Gizli dövrdən 
sonra xəstəliyin qızğın inkişaf dövrü başlayır. Bu dövrdə xəstələrdə iştahın olmaması, ishal, 
qanaxma, saçın tökülməsi müşahidə olunur. Qanda leykositlərin və eritrositlərin sayı aşağı düşür, 
hemoqlobin 50-60 %-ə qədər azalır. Əksər hallarda müalicə nəticəsində xəstəliyin əlamətləri 
tədricən yox olur. Sağalma dövrü 2-2,5 ay çəkir.
- III dərəcəli şüa xəstəliyi udulan şüalanma dozası 400-600 rad olduqda baş verir. İlkin reaksiya 
özünü elə birinci saatda kəskin şəkildə biruzə verir. Xəstələr başağrısından, ürəkbulanmasından, 
tez-tez baş verən qusmalardan, acılıqdan və başgicəllənməsindən şikayət edirlər. Elə bu dövrdə 
xəstələr əmək qabiliyyətini itirirlər.
Şüalanmadan 2-3 gün sonra xəstəliyin gizli dövrü başlayır. Bu dövr udulmuş şualanma dozasından 
asılı olaraq bir neçə saatdan 1-3 həftəyə qədər davam edə bilər. Bu dövrdə xəstələrin vəziyyəti 
yaxşılaşmağa başlayır, ürək bulanması, qusma halları tədricən azalır və yox olur. Gizli dövrün 
sonunda xəstələrin vəziyyəti pisləşir, şüa xəstəliyinin qızğın inkişaf dövrü başlayır. Xəstəlrdə güclü 
baş ağrıları, tempraturun kəskin yüksəlməsi (39-40 
0
S-yə qədər), yuxululuq, iştahın azalması, 
susuzluq, mədə-bağırsaq pozulması, qanaxma, saçın tökülməsi, qan təzyiqinin aşağı düşməsi 
müşahidə olunur. Qanda leykositlərin sayı kəskin surətdə azalır (1 mm
3
-də 500-400-ə olur). Qanda 
leykositlərin azalması isə orqanizmin müxtəlif infeksiyalara qarşı müqavimətini azaldır. III dərəcəli 
şüalanma xəstəliyində sağalma dövrü 3-6 aya qədər çəkir. Xəstələr stasionar xəstəxanalarda müalicə 
olunmalıdırlar. Xəstələrin 20-30 %-i ölür. 
- IV dərəcəli şüa xəstəliyi udulan şüalanma dozası 600 raddan çox olduqda baş verir. İlk reaksiya 

---

7
şüalanmadan 30 dəqiqə sonra görsənir, III dərəcəli şüa xəstəliyində olan əlamətlər daha kəskin 
formada özünü biruzə verir. Əksər hallarda 
gizli dövr olmur, 
ilkin reaksiyalardan sonra xəstəliyin 
qızğın inkişaf dövrü başlayır. Leykositlərin sayı 100-ə, trombositlərin sayı isə bir neçə minə qədər 
azalır. Ürək-damar sisteminin fəaliyyəti pozulur. İlk 10 gün ərzində şüalananların çoxu məhv olur. 
Müalicənin vaxtında başlanması və intensiv aparılması xəstələrin bir hissəsinin həyatını xilas 
etməyə imkan verir. 
Ekstremal şəraitdə şüalanma müddətindən asılı olaraq insanların əmək qabiliyətini aşağı salmayan 
– buraxıla bilən cəmi şualanma dozalarının aşağıdakı qiymətləri təyin edilib: 
• birdəfəlik şüalanma dozası (impulslu və ya birinci 4 gün ərzində) – 50 rad; 
• çoxdəfəlik şüalanma dozası: 
- 30 gün ərzində – 100 rad; - 3 ay ərzində – 200 rad;- 1 il ərzində – 300 rad. 
radiasiya normaları 3 kateqoriyaya bölünüb: