Mülki müdafiə – dinc və ya müharibə dövründə əhalinin və ərazinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi məqsədilə dövlət hakimiyyəti orqanları, hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən həyata keçirilən tədbirlər sistemidir. Mülki müdafiə sistemi

Ekspozisiya dozası quru havanın kiçik bir həcmində əmələ gələn eyni işarəli ionların tam elektrik 
yükünün həmin hava həcminin kütləsinə olan nisbətidir.
Beynəlxalq sistemdə ekspozisiya dozasının ölçü vahidi kulon/kiloqramdır (Kl/kq, ingiliscə C/kg). 
Ekspozisiya dozasını çox vaxt sistemdənxaric ölçü vahidi – rentgenlə (R) ölçürlər.
1 rentgen – normal şəraitdə 1 sm
3
quru havanın (0,001293 q) şüalanmasında 1 elektrostatik yüklü 
2,08x10
9
cüt ionun əmələ gəlməsinə səbəb olan rentgen və ya qamma-şüalanmanın ekspozisiya 
dozasıdır. 
1 R = 2,58 10
-4
Kl/kq və ya 1 Kl/kq = 3876 R, 
1 R = 0,877 rad və ya 1 rad = 1,14 R. 
7) Ekvivalent və effektiv şüalanma dozası 
Ekvivalent doza (H
T,R
) – orqan və ya toxumalarda udulan dozanın verilmiş şüalanma növünün 
müvafiq keyfiyyət əmsalına (nisbi bioloji effektivlik əmsalına) hasilidir:H
T,R
 = W
R
 

D
T,R
harada 
D
T,R
 – orqanda və ya toxumada udulan şüalanma dozasıdır; W
R
 – R şüalanması üçün keyfiyyət (nisbi 
bioloji effektivlik) əmsalıdır. Ekvivalent doza həmin şüalanma növlərinin ekvivalent dozalarının 
cəminə bərabərdir:
Keyfiyyət əmsalı verilmiş şüalanma növünün toxumaları zədələmə qabiliyyətini xarakterizə 

.
,

=
R
R
T
T
H
H

---

5
edir.Keyfiyyət əmsalı standart şüalanma (Co-60 radioaktiv elementinin qamma-şüalanması) 
dozasının və tədqiq olunan şüalanma dozasının nisbətidir.Keyfiyyət əmsalı 1 və daha çox 
olduğundan, ekvivalent doza udulan dozaya ya bərabər, ya da ondan çox olur. Ekvivalent dozanın 
BS-də ölçü vahidi udulan şüalanma dozasının ölçü vahidi ilə eynidir: C/kq. Ekvivalent doza üçün 
bu vahid İsveç alimi R.M. Zivertin şərəfinə zivert (Zv) adlandırılıb. 
1 Zv=1 C/kq. 1 Zv = 1 Qr  W
R
Ekvivalent dozanın sistemdənxaric ölçü vahidi kimi ber ölçü vahidindən istifadə olunur. Ber ölçü 
vahidi ingiliscə rem (roentgen equivalent man) adlanır.1 ber istənilən şüalanmanın elə udulan 
dozasıdır ki, onun canlı orqanizmdə yaratdığı bioloji effekt qammaşüalanmanın 1 R ekspozisiya 
dozasının yaratdığı bioloji effektlə eyni olsun. İstənilən enerjili fotonların (kvantların), rentgen, 
qamma və beta-şüaların, pozitronların təsirində W
R
 =1 olduğundan: 
1 Zv = 1 Qr. 1 Zv = 100 ber. 1ber = 1 rad. 
Ekvivalent doza orqan və toxumaların müxtəlif olan bioloji həssaslığını nəzərə almır. Buna görə də, 
müxtəlif orqanların və toxumaların şüalanma dozası radiasiya riski əmsalı (bir-çox mənbələrdə çəki 
əmsalı) nəzərə alınmaqla hesablanır. Bunun üçün effektiv (effektiv-ekvivalent) dozadan istifadə 
olunur.Effektiv (effektiv-ekvivalent) doza (E) – orqanların və toxumaların ekvivalent dozalarının 
müvafiq çəki (radiasiya riski) əmsalına hasillərinin cəmidir: 
harada H
T
– T orqanında və ya toxumasında alınan ekvivalent dozadır, W
T
 – T orqanı və ya toxuması 
üçün çəki əmsalıdır (mədə, ağ ciyər, qırmızı sümük iliyi üçün W
T
 =0,12, qalxanvari vəz, qara ciyər, 
beyin üçün W
T
 =0,05, dəri, sümük səthinin hüceyrələri üçün W
T
 =0,01 və s.). 
Effektiv şüalanma dozasının ölçü vahidləri ekvivalent şüalanma dozasının ölçü vahidləri ilə 
eynidir.İonlaşdırığı şüalanmanı xarakterizə edən digər bir fiziki kəmiyyət – doza gücüdür (uyğun 
olaraq – udulan, ekspozisiya və ekvivalent). 
8) Doza gücü.