Mülki müdafiə anlayışı, yaranma tarixi, rolu və vəzifələri

Qarayara 
Qarayara – kəskin yoluxucu xəstəlikdir. Təbii şəraitdə qarayara əsas etibarı ilə 
kənd təsərrüfatı heyvanlarında müşahidə olunur və bu xəstəlik insanlara heyvanlardan 
keçir. Bu mikrob sporunun xarici mühitdə çox davamlılığı, müxtəlif yollarla keçib 
insanı və heyvanları yoluxdurma qabiliyyətinə malik olması və ölüm hallarının 
yüksək olması qeyd olunur. Qarayara törədicisini ilin bütün fəsllərində su təchizatı 
məbələrini, otlaqları, yemi, mal-qara sürülən yolları və başqa obyektləri zəhərləmək 
yolu ilə tətbiq etmək olar. Xəstəliyi yaymaq üçün yoluxdurulmuş həşəratlardan və 
aerozol halına salınmış törədicinin spor formasından istifadə edirlər. Nəticədə 
heyvanların kütləvi surətdə xəstələnməsi mümkündür. 
Təbii Çiçək 
Təbii çiçək – ağır yoluxucu xəstəlikdir. İnsanlar təkcə bilavasitə əlaqə 
nəticəsində deyil, həmçinin üçüncü şəxslər tərəfindən də yoluxa bilərlər. Toz 
vasitəsilə yoluxma binaların içərisində də yayıla bilər. Çiçək törədicisi inkubasiya 
dövründən sonra qana keçir və bir neçə gün ərzində qanda dövran edir. Qanın 
viruslarla dolması çox şiddətli ümumi reaksiyaya, bədənin yüksək hərarətinə, baş 
ağrısına, bel ağrısına, huşun depressiyasına səbəb olur. 2-3 gündən sonra bədəndə, 
xüsusilə boğazda və üzdə səpkilər əmələ gəlir. Bu səpkilər şişli və qızılcalı olur. 
8-9-cu günlərdə suluqların irinləməsi başlanır, deşilmiş və ya mexaniki olaraq 
zədə (travma) almış yerlərdən çirk axır və üzün şişməsi baş verir. Selikli qişanın 
xoralanması nəticəsində udqunma çətinləşir. 15-16-cı günlərdə suluqlar quruyur və 
nazik qabıq əmələ gəlir, bunlar sonra tədricən düşməyə başlayır. Xəstəliyin qanlı 
forması daha təhlükəlidir. Bu zaman içi qara qanla dolu tünd-qırmızı və qara-qırmızı 
rəngli çoxlu suluqlu səpki müşahidə olunur. Bu hal adətən ölümlə nəticələnir. 
Taun 
Taun – təhlükəli yoluxucu xəstəlikdir. Bu xəstəliyə insanlar yoluxdurulmuş 
gəmiricilərdən və birələrdən yoluxa bilərlər. Yoluxma gəmiricinin (birənin) 
dişləməsi, tənəffüs və həzm yolları vasitəsilə, xəstəlik törədicilərin zədələnmiş dəriyə 
və gözün selikli qişasına düşməsi nəticəsində baş verə bilər. Gizli dövr 2-6 gündür. 
Bu xəstəliyin törədiciləri taun çöpləridir. Çox vaxt qasıq nahiyəsindəki limfa 
düyünləri şişir, sonra irinləyir, müalicə etmədikdə yaralar açılır. 4-5 gündən sonra 
sepsis nəticəsində hərarət qalxır və xəstəliyin ağ ciyər forması inkişaf etməyə 
başlayır. Bu zaman pnevmoniya inkişaf edir və qısa zamanda epidemiya xarakteri ala 
bilər. Taun insandan insana hava-damcı yolu ilə keçir. Müalicə aparmadıqda ölümlə 
nəticələnir.