MünaqiŞƏLƏr və BÖhranli idarəetməDƏ ƏMƏkdaşliq mövzunun planı

§12.4. Münaqişələrin böhranlı idarəedilməsi

İş şəraitində münaqişələrin idarəedilməsində, nəzəriyyə və təcrübədə iki əsas strategiya məlumdur:
a) münaqişələrə qarşı xəbərdarlıq tədbiriləri;
b) münaqişələrin həlli strategiyası;
Xəbərdarlıq strategiyası. Bu strategiya kollektivdə elə bir iş səraiti və psixoloji atmosfer yaradılmasını nəzərdə tutur ki, bu zaman münaqişələrin yaranması imkanı minimuma enmiş olsun. Bu strategiyanın həyata keçirilməsi müxtəlif izahedici və təşkilatı tədbirlərə: əmək şəraitinin yaxşılaşdırılmasına, müasir informasiya sistemi və idarəetmə strukturuna, əməyin nəticələrinə görə düzgün əsaslandırılmış mükafatlandırma sisteminə, müəssisə daxili qanunlara dəqiq əməl edilməsinə və ənənələrə əsaslanır.
Münaqişələrin həlli strategiyası, tərəflər arasında mübarizənin dayandırılmasını və problemin həlli yollarının axtarılmasını qarşıya məqsəd qoyur. Bu strategiyanın reallaşdırılması rəhbər tərəfindən münaqişənin real təhlilini və onun həlli metodlarının tapılmasını tələb edir. Münaqişələrin təşkilatı-struktur, inzibati və şəxslərarası idarəetmə metodları fərqləndirilir.
1) Təşkilatı-stuktur metodu, müəssisə strukturunda dəyişikliklərin həyata keçirilməsi deməkdir.
a) işçilərə vəzifələri, hüquqları, səlahiyyət və məsuliyyətlərinin dəqiq izah edilməsi “ qayda-qanun yaratmağa” və inkişaf etməkdə olan münaqişənin qarşısını almağa imkan verir;
b) istiqamətləndirici mexanizmlərdən istifadə: ierarxiya uyğun səlahiyyətlərin verilməsi və lazım gəldikdə qruplararası münasibətlərin qurulması;
c) ümummüəssisə məqsədlərinin müəyyənləşdiril-məsi, ümumi dəyərlərin formalaşdırılması yolu ilə möhkəm kollektiv yaratmaq və münaqişələrin yaranması ehtimalını aşağı salmaq:
d) ayrı-ayrı işçilər və bölmələr arasında maraqların toqquşmasının qarşısını almaq üçün həvəsləndirmələr strukturunun yaradılması.
2) Münaqişələrin idarəedilməsinin inzibati metodu, müdiriyyətin prosesə birbaşa qarışmasını nəzərdə tutulur. Məsələn, müəssisədə münaqişə edən bölmələrin sakitləşdirilməsi üçün inzibati metodlar tətbiq edilir (məqsədlərə uyğun olaraq vəsaitlər, resurslar ayrılır). Bu qrup metodda münaqişələr rəhbərin əmri və ya məhkəmənin qərarı ilə həll edilir.
3) Münaqişələrin idarəedilməsinin şəxslərarası metoduna aşağıdakılar aiddir:
a) yayınma, “münaqişədən qaçma”, insan münaqişə edən tərəflərdən heç birinə qarışmayaraq neytral qalmağa çalışır və bununlada özünü əsəbiləşməkdən qoruyur. Bu halda münaqişə güclənir, tərəflər məsələnin onların istədiyi kimi həll olunmadığından daha da əsəbiləşirlər. Münaqişəyə bu cür yanaşmada hər iki tərəf uduzur. Bu zaman yayınma, “qaçma” ən ağıllı hərəkət hesab edilə bilər. (Əgər münaqişə “qacan” əməkdaşın maraqlarına toxunmursa və “qaçmaq”la o, gərginliyi artmasına səbəb olmursa). Münaqişədən qaçmaq aşağıdakı formalarda ola bilər: susmaq, nümayışkənarə uzaqlaşmaq, gizlin hirs, depressiya, tam işgüzar münasibətlərə keçmək, dostcasına və işgüzar münasibətlərdən imtina edilməsi və s.
b) mübarizə, rəqabət - yəni digər tərəfin fikirlərini nəzərə almamaq, öz nöqteyi- nəzərini zorla yeritmək: sözsüz dinləməyə məcbur etmək, fiziki güc tətbiq etmək, əks tərəfi aldatmağa calışmaq və s. Bu cür davranış tərzindən istifadə edən adam adətən özünü çox əsəbi (aqressiv) aparır. Nəticədə münaqişədə iştirak edən tərəflərdən biri qalib, digər tərəf isə məğlub olur. Münaqişə zamanı insanın özünü bu cür aparması, kollektivdə onun haqqında xoşagəlməz rəy yaradır.
c) uyğunlaşma, münaqişənin yumşaldılması və yatırılması. Bu halda rəhbər münaqişənin olması faktını qəbul etmir və nəyin bahasına olursa olsun kollektivlə yaxşı münasibətləri saxlamağa çalışır.
d) münaqişənin barışıq yolu ilə həlli - yəni qəbul edilən qərar tərəflərdən heç birinə ziyan verməyəcək və tərəflərin heç biri məğlub hesab edilməyəcək.
e) münaqişənin əməkdaşlıq yolu ilə həlli - yəni tərəflərdəki fikir ayrılığını qəbul etməklə bu nöqteyi-nəzərlərlə tanış olmağa hazır olmaq, münaqişənin tələblərini anlamağa çalışmaq və bütün tərəflər üçün məqbul həlli tapmaq.