Tajriba sxyemasi
YAksart
|
Zvezda
|
YAksart
|
Zvezda
|
1
|
2
|
3
|
4
|
1
|
2
|
3
|
4
|
1
|
2
|
3
|
4
|
1
|
2
|
3
|
4
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
I – qaytariq II – qaytariq
YAksart
|
Zvezda
|
YAksart
|
Zvezda
|
4
|
1
|
2
|
3
|
4
|
1
|
2
|
3
|
4
|
1
|
2
|
3
|
4
|
1
|
2
|
3
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
III – qaytariq IV– qaytariq
3. TAJRIBA DALASIDA KUZGI BUG‘DOY AGROTEXNIKASI.
Tajriba dalasida Xorazm viloyatining sug‘oriladigon yerlarida kuzgi bug‘doy etishtirish uchun tavsiya etilgan agrotexnik tadbirlar asosida tajriba o‘tkazildi.
O‘tkazilgan tajribada kuzgi bug‘doy uchun makkajo‘xori o‘tmishdosh ekin bo‘ldi, hosili yigishtirib olingach dastlab makkajo‘xori Xerson kombayni yordamida yig‘ishtirib olindi.
Tuproqka asosiy ishlov berishdan oldin variantlar bo‘yicha fosforli va kaliyli o‘g‘itlarni 70 foizi erga solindi.
Ekishdan oldin tuproq 18-20 sm chuqurlikda chizellandi, borona qilindi va mola bosildi.
Ekish ishlari esa 17-18 sentyabr kunlari SN-16 markali pnevmatik seyalkalar yordamida o‘tkazildi.
Kuzgi bug‘doy unib chiqib tuplash fazasiga kirgandan so‘ng gektariga 1000 m
3 dan suv sarflab sug‘orish ishlari olib borildi. Variantlarga mos ravishda 40% azot, 30% fosfor, kaliy qo‘llanib oziqlantirish o‘tkazildi.
Tajriba maydonidagi begona o‘tlarga qarshi kimyoviy usulda OVX -1,4 apparati yordamida granstor preparati bilan ishlov berildi. 20 mart kuni 40 % azot variantlarga mos ravishda berildi. Gektariga 800 m
3 suv sarflab sug‘orildi, 10 aprel kuni qo‘l kuchi yordamida dala begona o‘tlardan tozalandi. 19 aprel kuni 20% azot sarflab oziqlantirish va 900 m
3 suv sarflab sug‘orish ishlari o‘tkazildi. 5 may kuni tajriba dalasi begona o‘t aralashmalaridan tozalandi. 20 iyun kuni tajriba dalasidagi bug‘doy to‘la pishib etilgach, hosilni yig‘ishtirish ishlari olib borildi.
Kuzgi bug‘doy etishtirilgan dalada o‘tkazilgan agrotexnik tadbirlar.
jadval 4.1
№
|
Agrotexnik tadbirlar
|
Qishloq xo‘jalik mashinalari markasi
|
Ishning
sifati va me’yori
|
Muddati
|
1
|
Makkajo‘xorini yig‘ishtirish
|
Xerson kombayni
|
-
|
14 – IX
|
2
|
O‘g‘itlash
|
Qo‘lda
|
70% R K
|
15 – IX
|
3
|
CHizellash
|
CH K U -4
|
18-20 sm
|
15 – IX
|
4
|
Tekislash
|
GN-8
|
-
|
16 – IX
|
5
|
Boronalash, mola bilan birga
|
MV-6,5 3 BZS 1,O
|
-
|
16 – IX
|
6
|
Ekish
|
SN-16
|
4 mln/ga unuvchan urug‘
|
17-18 IX
|
7
|
Sug‘orish
|
Qo‘lda
|
1000 m3 /ga
|
20 – X
|
8
|
Oziqlantirish
|
Qo‘lda
|
40% ,30% RK
|
3 – III
|
9
|
Begona o‘tlarga qarshi kimyoviy kurash
|
OVX-1,4
|
20% m3/ga granstar
|
17 – III
|
10
|
Oziqlantirish
|
Qo‘lda
|
40% N
|
20 – III
|
11
|
Sug‘orish
|
Qo‘lda
|
800 m3 /ga
|
22 – III
|
12
|
Begona o‘tlardan tozalash
|
Qo‘lda
|
-
|
10 – IV
|
13
|
Oziqlantirish
|
Qo‘lda
|
20% N
|
19 – IV
|
14
|
Sug‘orish
|
Qo‘lda
|
900 m3/ga
|
23 – IV
|
15
|
Begona o‘t aralashmalaridan tozalash
|
Qo‘lda
|
-
|
5 – V
|
16
|
Sug‘orish
|
Qo‘lda
|
900 m3/ga
|
20 – V
|
17
|
Hosilni yig‘ishtirib olish
|
SAMPO-500
|
-
|
20 – VI
|
Dyemak, kuzgi bug‘doydan yuqori darajadagi urug‘ ekish sifatlariga ega bo‘lgan urug‘ va sifatli, o‘ul hosil olishda bug‘doy agrotexnikasi muhim o‘rin tutadi. Bu agrotexnik tadbirlarni o‘z vaktida va sifatli qilib o‘tkazish lozim.
3.1. Tajriba dalasida sinalgan navlar tavsifi.
ishloq xo‘jalik ekinlari, jumladan kuzgi bug‘doydan don etishtirishni kuchaytirishni eng asosiy omillaridan biri har- bir tuproq-iqlim sharoitiga xos nav tanlashdir. Bugungi kunda respublikamiz seleksionyerlari tomonidan sug‘oriladigon sharoitda poyasi yotib qolmaydigan, o‘rta va yuqori agrotexnika sharoitida etkazishtiriladigan bug‘doyni maxalliy seleksion navlari yaratilib ishlab chiqarishga tadbiq etib kelinmokda.
YAksart navi. Qashqadarѐ donli ekinlar seleksiyasi va urug‘chiligi ilmiy tadqiqot institutida yaratilgan. O‘rtapishar nav, pakana bo‘yli, ѐtib qolishga chidamli, sovuqqa yuqori chidamli, qurg‘oqchilikka chidamli, sariq zang bilan kuchsiz zararlanadi, chang va qora kuyaga yuqori chidamli. Hosildorligi 74,4-84,7 s/ga. Don sifat ko‘rsatkichlari yuqori, qimmatbaho bug‘doy guruhiga kiradi, donida oqsil miqdori 14,6%, kleykovina 30,4%, shishasimonligi 82%, ekish me’ѐri 4,0-4,5 mln dona unuvchan urug‘ hisobida belgilangan.
Zvezda navi - sug‘oriladigan yerlarda g‘alla va dukkakli o‘simliklar ilmiy tadqiqot instituti hamda P.P.Lukyanenko nomidagi Krasnodar qishloq xo‘jalik ilmiy-tadqiqot instituti bilan hamkorlikda yaratilgan. O‘zbekistonni sug‘oriladigan er maydonlariga ekish uchun 2010 yilda Respublika Davlat nav sinash komissiyasiga topshirilgan.
Kelib chiqishi: YUmpa-4 aralash navidan yakka tanlash usuli bilan yaratilgan.
Un va nonboplik sifati: Don sifati bo‘yicha
«qimmatbaho» don beradi.
Ekish mintaqa uchun maqbul muddatda o‘tkaziladi.
Ekish me’yori 4,5-5,0 mln. dona unuvchan urug‘ hisobida belgilanadi.
4. TAJRIBA NATIJALARI.
4.1.
O‘g‘itlar turlarini kuzgi bug‘doy navlarining o‘sish va rivojlanishiga ta’siri.
Sug‘oriladigan dehqonchilik sharoitida boshoqli don ekinlari shu jumladan, kuzgi bug‘doydan yuqori va sifatli hosil etishtirish barcha agrotexnik tadbirlarni o‘z vaqtida va sifatli olib borishga bog‘liqdir.
Kuzgi bug‘doy o‘suv davrida bir nechta fenologik davrlarni o‘tishi aniqlangan har bir davr tuzilishi, ko‘rinishi va sifati jixatidan bir –biridan farq qiladi. Kuzgi bug‘doyda quyidagi asosiy fenologik davrlar aniqlangan: maysalanish, tuplanish, nay o‘rash, boshoqlash, gullash va pishish. Har bir yangi davrga 10 % o‘simlik o‘tganda navbatdagi davrning boshlanishi qayd qilinadi, agar 75% o‘simlik o‘tganligi aniqlansa, dyemak bu davrga o‘simlik to‘la o‘tgan deb hisoblanadi.
Rivojlanish davrlarning almashinivu o‘simliklarda yangi organlarning paydo bo‘lishi bilan ifodalanadi.
Bug‘doy o‘simligi rivojlanish davrida bir nechta orgonogeniz bosqichlarini o‘taydi. Bu bosqichlar yangi organlarni paydo bo‘lishi tuzilishini o‘zgarishi bilan harakterlanadi. F M Kupermon orgonogenezni 12 bosqichga ajratadi:
I- dastlabki poya o‘sish konusini shakllanishi;
II- o‘sish konusini boshlang‘ich bo‘g‘inlar, bo‘g‘in oraliqlari va poya barglariga ajralishi;
III- o‘sish konusini cho‘zilishi bilan boshoq sigmentlarini hosil bo‘lishi;
IV-boskichga do‘ngliklarini paydo bo‘lishi va shakllanishi;
V- gul do‘ngliklarini paydo bo‘lishi va shakllanishi;
VI–gul to‘plam va gullarning shakllanishi;
VII –boshoqni hamma organlarini bo‘yiga tez o‘sishi;
VIII-gul to‘plam va gullarning shakllanishini tamomlanishi (boshoqlash fazasi);
IX-otalanish va zigotaning hosil bo‘lishi;
X-donning o‘sishi va shakllanishi
XI-donda oziqa moddalarini to‘planishi doning (sut pishishidan mum pishishigacha);
XII- dondagi oziqa moddalarni zaxiraga aylanishi.
Kuzgi bug‘doyning rivojlanish sikli ikki davrda birinchisi kuzda-ekishdan to qishki doimiy sovuq tushgungacha, ikkinchisi erta ko‘klamdan hosil etilguncha o‘tadi.
Bu ikki davr orasidagi vaqtda, ya’ni qishda o‘simlik tinim xolatida bo‘ladi. Kuzgi bug‘doy kuzning o‘zidayok maysa chiqaradi, tuplaydi va shu tuplanish fazasida qishlaydi. Tuplanish fazasi o‘simliklarni qishlashi uchun eng qulay davr hisoblanadi.
Olib borilgan tajribada ham kuzgi bug‘doyning YAksart va Zvezda navlarini fazalar bo‘yicha o‘sish va rivojlanishga o‘g‘itlar turlarining ta’siri quyidagicha bo‘ldi. ( jadval-4.1.).