Mundarija kirish 3 I bob. Koreys va o'zbek tillarida semantika va polisemantika 7

Metafora
Eng odiy ma'no ko'chishi xodisasi -metafora deyiladi.(yunoncha metafpbora -ko'chish metaforik ma'no ko'chishi negizida narsalarni o'xshashligi yotadi .Metafora -solishtirish va qiyoslash bilan bog'liq. Bunday ma'no ko'chishi tashqi belgilariga, shakliga, joylashuvga, rangiga, tam va xato bajariladigan funksiyasiga qarab amalga oshiriladi. Buni 손-qo'l, 발-oyoq,다리-oyoq,귀-quloq,눈-ko'z kabi tana azolari misolida ko'rish mumkin.
M: 손-soat millarini anglatish mumkin. 귀-esa igna qulog'i, 눈-kartoshka ko'zi kabi ma'nolarni anglatish mumkin.Bu so'zlarning ma'nosi kanteksga qarab aniqlanadi. Lekin 눈-kartoshka ko'zi xama tilarda uchramaydi.(koreys,rus,ingiliz) tilaridan istisno holatda fransuz tilida so'zning bunday ma'nosi yo'q.
Metafora jarayonida ma'no saqlanadi.
Stilistik ishlatishga ko'ra metafora ikki asosiy guruxga bo'linadi.
(1) til metaforasi
(2) figurativ metafora.
Til metaforasi o'zining asl manosini yo'qotgan bo'lib ularni yana yo'q bo'lgan deb ham atashadi.Bunday metafora to'gridan to'gri tushuniladi.Figurativ metafora esa asosan adabiyotda ishlatiladi.
Vazifaviy ma'no ko'chishi.
Bunday ma'no kochishi metaforaga juda yaqin chunki o'xshashlik asosida ma'no ko'chadi.Lekin undan farqlanadi va polisemiyada o'zining o'rniga ega. Bu ikkisi orasidagi farq shundaki, metafora jarayonida so'z ma'nosi u kuchayotgan obyektning rangi ,turi, kattaligiga qarab ko'chadi.Funksiyali ma'no ko'chishida esa ularning bajarayotgan vazifasi asosiy o'ringa chiqadi.Ularning katta -kichikligi, rangi farq qilmaydi.Bunga misol qilib 다리- oyoq so'zini olaylik.Bu so'z quydagicha ishlatilishi mumkin.
사람의 다리-odamning oyog'i 책상의 다리-stolnig oyog'i. Bu ma'no ko'chishida metaforaga qaraganda narsa o'zgaradi lekin asosiy tushuncha o'zining ma'nosini qaysidir darajada saqlab qoladi.Ma'lum bir so'z 2 yoki undan ortiq ma'nolaga ega so'z ,polismentlik xarakterga ega bolgan ,bir vaqtning o'zida ba'zi bir soxalarda ishlatilsa ma'no umumiy bo'ladi.
Masalan: Koreys tilida 손 -quyidagicha ma'nolarni beradi.
일한 사람-ishlaydigan odam
Yana ko'p ma'noli so'zlar har xil tillarda bir xil ma'noni berishi mumkin.Masalan ruscha "Til"koreys tilida "혀, 언어, 말씨" (gapirish qoidasi, intonatsiya, aksent) kabi tarjima qilinadi.Koreyscha"길" so'zi esa ruschaga "Yo'l, ko'cha, hayot, sayohat"deb tarjima qilinadi. Bu so'zlarning mustaqil ma'nosi borligiga qaramay, bu so'zlarning ma'nosi kengayib bormoqda.
Masalan:길 so'zini endi koreys tilida biror bir jismning harakati yoki o'ylash jarayoniga ham ishlatsa bo'ladi.
Polisemiyada so'zning ma'nosi kantekstga qarab o'zgaradi.Masalan ,사람 so'zining har xil ma'nolarini ko'rib chiqamiz:
가:사람은 두발로 걸어다시고 , 더 나은 생활을 위해 항상 생각하고 노력한다.
Odam 2 oyog'da yuradi,yashash uchun o'ylaydi va buning uchun harakat qiladi.
나:그 사람은 정말 존경할 만한 사람이야.-U haqiqatdan hurmatga loyiq odam.
다:그 사람은 좋지만 능력은 미지수야.-Odam -yaxshi , lekin qila olishi aniq emas.
Birinchi misolda "사람"so'zi asl ma'noda ,나 misolida esa "이격"-shaxsni , 다 misolida esa "사람 "-성격- xarakter haqida gapirilgan .Xuddi shnday misolni quyida boshqa so'z bilan tekshiramiz.
가:그 집이 크다.-bunda bino ma'nosida kelgan.
나:민혜는 좋은 집과 혼인하였다.-bunda esa oilaning jamiyatdagi o'rni ma'nosida kelgan .
다:아이들은 확 목한 집에서 자리야 한다.-oila ma'nosida kelgan.
Bundan kelib chiqib aytish mumkinki, koreys tilini o'rganayotgan chet ellik qaysi so'zni tanlash kerakligini bilmay qoladi.Lug'atlarda esa so'zlarning hamma ma'nosi yo'q.
Koreys tilida ishlatiladigan fe'llarni ko'rib chiqamiz.
1)"대다"
Narsalar orasidagi o'zaro aloqadorlikni bajaruvchi shaxs orqali ifodalaydi.Kontekstga qarab boshqa bir aniq ma'no bilan almashtirilishi mumkin.말하다-gapirmoq, 마주하다-qarama -qarshi tomonda joylashmoq ,맞추다 계속하다-davom ettirmoq.Qo'shimcha ma'nosini bajarib "대다"o'zida aniq bir ma'noni 만큼-darajada ,"와 같이" shunday hadalik bilan amalga oshirilgan harakat.Masalan , 울어대다-qattiq yig'lamoq.
2) Agar 대다 berigan ish harakatdan oldin kelgan bo'lsa unda narsalarning yaqinlashuvini anglatadi.Agar gada ish harakatning yuzaga chiqishi ma'lum bo'lsa ,unda 대다 predmetlarni qisqartirish vazifasida keladi.Agar 대다 bajarilgan ish harakatdan keyin joylashgan bo'lsa unda predmetlar orasidagi masofa yo'qoladi. Shuning uchun kontakt ma'nosini ifodalaydi.