Mundarija kirish 3 I bob. Koreys va o'zbek tillarida semantika va polisemantika 7

2.2 '가다'ning asosiy ma’nosi va shakliy ma’nosi
Ushbu bobdagi matn va holatiga qarab o’zgarib boradigan '가다'ning turli xil ma’nolarga o’zgarishi bir-biri bilan qanday bog’liqlik bor bo’lib, qanaqa asos bilan ma’no kengayishi bo’lganligini yuzaga chiqarmoqchiman. Buning uchun avval '가다'ning asosiy ma’nosi bilan shakliy ma’nosini tiklab, '가다'da ishlatilgan …ning ma’no kengayish ko’rinishini tizimli ravishda o’rganib ko’rmoqchiman. Bunaqa ma’no kengayishi inson aqlining natijasini yoritamiz. Yuqoridagi qism asosida '가다'ning ma’no to’ri shakli bilan lug’aviy ma’no turini yaratib ko’rmoqchiman.
'가다'ning asosiy ma’nosi
Ketmoq, bormoq fe’li bilan boshlangan fe’lning ko’p ma’noligi umumiy bo’lgan asosiy ma’nosi bilan ba’zi ko’rsatilgan joylarda mos keladigan tizimga ega bo’lgan bir ma’noli so’zlarning aloqasi bilan bog’lanishi orqali ko’p ma’nolilik tuzilmasi yuzaga keladi (정주리 1997). ‘가다’ ning ko’p ma’nolilik xususiyatini tushunish uchun barcha matnlarda umumiy ravishda mavjud bo’ladigan ‘가다’ fe’lining asosiy ma’nosini tushunib, matnga qarab tanlaniladigan qahramon, jo’naydigan tomon yoki yetib boradigan tomonga ko’ra turlicha yuzaga keladigan matndagi ma’nosini turkumlab tahlil qilish kerak.
Keying qismda ‘가다’ fe’lining tizimli ma’nosining 20 dan ortiq ma’nosi keltirilgan. Ushbu 20 dan ortiq ma’noda odatda mavjud bo’ladigan ma’nolarni asosiy ma’no sifatida ko’rishimiz mumkin.
‘가다’ fe’lining asosiy ma’nosida qahramonning harakatlanish xususiyatiga urg’u berish kerak. Ma’lum bir joydan boshqa bir joyga harakatlanadigan ma’nosi ‘가다’ fe’lining asosiy ma’nosi bo’ladi. Buni quyidagi grafikda ko’rishingiz mumkin.
‘가다’ fe’lining asosiy ma’nosi haqidagi grafik
〈Grafik 〉 ‘가다’ fe’lining asosiy ma’nosini grafik orqali ko’rsatilishidir. Bu yerda A qahramon(agent)ni, P esa joy(point)ni ifodalayapti. Qahramon bir joy(P1)dan boshqa bir joy(P2)ga harakat(moment)ini bildiryapti. Bu yerda yetib borish joyi tugallangan ko’rinishi bo’lib, qahramon bilan jo’nash joyi orqadagi ko’rinish bo’lyapti.
(10) 가. 철수가집에가다.
다. 어제그친구는군대에갔어.
Misoldagi ‘가’da qahramon bo’lgan Cholsu uy deb ataladigan joyga, ‘나’da esa armiya deb ataladigan joyga harakatlanganligini bildiradi. Bunday harakatning natijasi sifatida yetib borgan joyi tugallangan ko’rinish bo’lganligini bilishimiz mumkin.
‘가다’ fe’lining shakliy ma’nosi
‘가다’ fe’lining shakliy ma’nosi yuqorida keltirilgan asosiy ma’nosi bilan o’ziga xos, shakliy jahatdan to’g’rilangan matndagi ma’nosi bilan o’zaro bog’lanish orqali tushunilish mumkin (이종열 1998:107 참조). Ya’ni o’ziga xos bo’lgan matndan shakliy ma’noni topish mumkin. Shuningdek shakliy ma’no koreys tili hayotida takrorlanish miqdori baland bo’lib, birinchi marta tilni o’rganishda o’rganish mumkin bo’ladigan ma’nodadir.
‘가다’ fe’lining shakliy ma’nosi (9) misolning lug’atdagi ma’nosi orasida “①(So’zlayotgan kishi yoki biron bir obyekt turgan joyidan boshqa joyga) harakatlanib joyini ko’chirmoq” tizimli ravishda anglangan matn “개미가먹이를찾아서꽃으로가고있다” bilan bir xil holatdir.
Bu matnda shakliy ma’noni soddalashtiradigan bo’lsak {qahramon biror joydan boshqa bir joyga harakatlanmoq}dir.
‘가다’ fe’lining shakliy ma’nosi (1) misolning lug’atdagi ma’no turida ‘(bu joydan boshqa joyga harakatlanmoq) – “부산에언제가니?” dek asosiy ma’noda vaqt(T)ning o’tishi paydo bo’lgan.
2-grafik