Mundarija kirish 3 I bob. Koreys va o'zbek tillarida semantika va polisemantika 7

"보다1" Ko'rmoq -1.연수가 시계를 보다-Yolsu soatiga qaradi.
"보다2"Biron bir ishni olib bormoq yoki bajarmoq .
사물울 보다-ishni olib bormoq.
시험을 보다-egzamen topshirmoq.
"보다3"Biron narsga erishmoq.
사위를 보다-qizini erga bermoq .
결말을 보다-hisob -kitob qilmoq.
"보다4"Munosabatni bildiradi.
나를 보고 참아라-Menga qarab sabir qil.
"보다5"Chidamoq qiyinchiliklarga bardosh bermoq.
손해를 보다-Xavfga qara.
Bu ma'nolardan tashqari yana 2 ma'nosi ham bor.Ular yordamchi fe'l hisoblanadi.
"조동사 1"-urinib ko'rmoq
이 음식을 먹어 보아라-Bu ovqatni yeb ko’r.
"조동사 2"-taxminni bildiradi.
눈이 오려나 보다-Ko’zi og’riganga o’xshaydi.
날씨가 추워지려나 보다-Xavo yomonlashadiganga o’xshaydi.
Shuning uchun "보다1"asosiy ma'no hisoblansada 2 bilan 5 보다1 dan farqlanadi.Ularda yaqin ma'nolilik yo'q.
Fe'l 서다.Turmoq ma'nosidan tashqari ma'nolarini ko'rib chiqamiz.
"서다1"O'timsiz fe'l .Tanani tik ushlamoq.
선두에 서다-Boshini rostlamoq.
2열로 줄을 서다-o’nlab chiziqni rostlamoq.
"서다2"Biron nimaning paydo bo'lshi yoki yaratilishi.
우리 골목이 큰 건물이 섰다-Biz tinch katta uyni qurdik.
"서다3"Ih harakatini toxtashi.
기차가 서다-Poyezd to’xtadi.
시계가 서다-Soat to’xtadi.
"서다4"Biror bir ish harakatining bajarilishi.
Bu 4 xil ma'noni bittaga biriktirishning iloji yo'q.Buning uchun ishonchli lug'at kerak bo'ladi.
2.1.“가다” fe’lining asosiy fikr bildirishi va ahamiyati
“가다” fe’li matndagi holatlarga qarab turli xila ma’nolarni ifodalaydi . So’zning asl ma’nosi so’zning nutq sharoitiga bog’liq bo’lmagan ma’nosi so’zning o’z yani asl ma’nosi hisoblanadi. So’zning nutq sharoitida boshqa so’zlarga qo’shilgan holda ifodalaydigan ma’nosi ko’chma ma’no hisoblanadi. O’z va ko’chma ma’no birikkan holda ko’p ma’noli so’zlarni hosil qiladi. “가다”ga o’xshash ko’p ma’noli fe’llarning asl ma’nosi va alohida beriladigan ma’nolarini farqlab o’rganish uni nutq sharoitida to’g’ri tanlab, maqsadga muvofiq tarzda foydalana olish imkonini yaratadi. “가다” fe’lining asl ma’nosi biror joydan boshqa biror joyga borishdir. Uni ushbu rasm orqali quyidagicha tushintirishimiz mumkin:
1-grafik

m

P2

P1

A

Usbu chizma “가다” fe’lining asl ma’nosini ifodalaydigan chizmadir. Bu yerda A –nutq so’zlanayotgan vaqt, P1 –shaxs yoki narsa, m –nutq paytidagi harakat, P2 –so’zlovchining nutqida berilayotgan joydir. Shaxs yoki narsa so’zlovchining nutq so’zlayotgan paytida boshqa tomonga qarab harakatlanmoqda.

가. 철수가집에가다. Cholsu uyiga ketdi
나. 어제그친구는군대에갔어요.Bu do’stim kecha harbiy xizmatga ketdi. Birinchi misoldagi uy va ikkinchi misoldagi armiya kabi joy nomlari harakat yo’naltirilgan manzil ma’nosini bildirmoqda va harakatning predmeti yo’nalgan joyni ko’rsatmoqda.
Yuqorida keltirilganidek '가다'ning lug'aviy ma'nosi har xildir. Lekin har bir lug'atda keltirilgan ma'nolar orasida o'xshash ma'nolar ham ko'p bo'lib, o’sha keltirilgan ma’nolarni ham har bir lug’atda boshqa tomonlarini toppish mumkin.
Odatda lug’atdagi ma’nosining keltirilish tartibi …..dan 1,2,3 tartibda raqamni qo’yib chiqiladigan holat katta qismini tashkil qiladi. Lekin o’sha joylashtirish tartibida bo’lib yanada mukammal va aniq tuzilgan.
Biroq har bir gapda ishlatilgan aniq ma’nosini lug’atdagidek hammasini beradigan bo’lsak, juda ham uzunlashib bitta so’zning ma’nosini tushunishda qiyinchiliklar bo’lishi mumkin.Shunga ko’ra lug’atdagi ma’nosini izohlanadigan har biri asosini ifodalash kerak bo’ladi.
Shunga o’xshash ko’p ma’noli so’zlarning asosiy ma’nosi tarixiy jihatdan qadimiy ma’nosini avval tartibga solish yoki umumiy ma’nodan sekin-asta yakka ma’noga odatiy tartibga solish kerak deb aytib o’tgan. Lekin tarixiy jihatdan avval paydo bo’lgan ma’nosi keyinchalik paydo bo’lgan ma’nodan ko’ra yanada asosiy va umumiyligi uchun qiyin deb o’ylashadi.
Koreys tilshunos olimi Cho Nam-shin(1993)izlanishlarida ko’p ma’noli so’zlarning ma’nosi bo’yisha joylashtirish tartibi haqidagi mezonda takrorlanish soni ko’p bo’lishdan joylashtirish usuli bilan asosiy ma’nodan boshlanib unchalik asosiy bo’lmagan ma’nosi, ya’ni alohida ma’no orqali tariflanadigan ikki xil usulini solishtiradi.
Koreyalik olim Shin Hyon-suk(1993)ning tadqiqotida ham lug’aviy ma’nosida ishlatilgan tartibi bilan haqiqiy ma’lumotlarda ko’rinadigan takrorlanish soni farq qilganligi tufayli faqat takrorlanish soniga bog’liq bo’lib, ma’nosini tartib solishda hech qanday umumiy asossiz ma’nolarni tartibga keltirish ham bo’lmaydi deb aytishadi. Shuning uchun lug’atdagi ma’nolarni joylashtirish tartibi takrorlanish soni va aloqasiz tartibga solingan asos kerak deb ko’rsatiladi.
Koreys lug’atshunos olim Pak Yong-sun(1994)ning lug’atidagi kirish so’ziga izohlagan vaqtda ma’noning holati va turi yoki hajmini hisobga olish kerakligini ma’qullab mavhum bo’lgan asosiy ma’nosi bilan bir daraja past bo’lgan, biroz aniq bo’lsa-da, biroz yanada mukammalroq ma’nolarni berib, keyin misollari bilan keltirilsa, yaxshi lug’at bo’lishi mumkin deb aytib o’tilgan.
Koreys lug’atshunos olim Pak Yong-sun haqiqiy ko’p ma’noli so’zlar orqali tushunilgan ma’nolarni tartibga soladigan asosi taqdim etilmagan bo’lib, uning ma’no daraja tuzilishiga ega ekanligini tushunish ko’p ma’noli so’zlarning ma’no darajasini shakl qo’shimcha bilan qo’shimcha ma’no orqali bo’lib o’rganadigan ushbu bitiruv malakaviy ishning kirish qismi bilan o’xshash bo’lganligi uchun ushbu bitiruv malakaviy ishi o’xshash usuli orqali ‘가다’ning lug’atdagi ma’nosini ko’rsatib o’tiladi.
Mavjud lug’atlar ko’p ma’noli so’zlarning ma’nosini tartibga soladigan o’zgarmas darajasi mukammallik haqidagi mavhumlik orqali bir so’zning shakliy ma’nosini avval ko’rsatib, o’sha shakl uzaytirilib shaklga ega bo’lgan asosini tizimli ravishda aniqlaydigan uslubdan foydalansak biroz tizimga ega bo’lgan lug’atni tasvirlash usuli bo’lishi haqida fikr yuritiladi.
Keying bobda '가다'ning ma’no kengayish ko’rinishlarini diqqat bilan ko’zatib ma’no kengayish usuliga qarab lug’at turini yaratib ko’riladi.