Mundarija: kirish I. Bob. Raqobatning nazariy jihatlari va raqobatdosh firmalarni o‘rganishning asosiy usullari

Ishning maqsadi raqobat tushunchasini va raqobatdosh firmalarni o‘rganishning asosiy usullarini o‘rganishdir.
Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalarni hal qilish kerak:
- raqobat tushunchasini o‘rganish;
- raqobatchi firmalarni o‘rganish usullarini o‘rganish;
- “Insan” MChJ raqobat strategiyasini tahlil qilish;
- “Insan” MChJning raqobatchi kompaniyalarini o‘rganish bo‘yicha tavsiyalar berish.
Ishning ilmiy-uslubiy asosini korxonaning marketing va iqtisodiy rejalashtirish bo‘yicha adabiy manbalar va nashrlar tashkil etadi.
I.BOB. RAQOBATNING NAZARIY JIHATLARI VA RAQOBATDOSH FIRMALARNI O‘RGANISHNING ASOSIY USULLARI
1.1. Raqobat tushunchasi
Raqobat so‘zi lotincha "concurrer" so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib, to‘qnashuvni anglatadi. 
Raqobat atamasining eng keng tarqalgan ta’riflarini ko‘rib chiqamiz
Korxona faoliyat yuritayotgan tovarlar yoki xizmatlar bozorida raqobatning mavjudligi undan ma’lum bir raqobatbardoshlikni ta’minlashni talab qiladi yoki aks holda uni ushbu bozorlardan siqib chiqarish bilan tahdid qiladi.
Garvard biznes maktabi professori M. Porter sanoatdagi raqobat holatini beshta raqobatdosh kuch bilan tavsiflash mumkinligini taklif qildi:
1. Tarmoq ichidagi sotuvchilar o‘rtasidagi raqobat.
2. Boshqa sohalardagi kompaniyalarning o‘z mahsulotlari bilan mijozlarni qozonishga urinishlarini o‘rnini bosuvchi mahsulotlar.
3. Sanoat ichida yangi raqobatchilarning paydo bo‘lish imkoniyati.
4. Kompaniya tomonidan foydalaniladigan xom ashyo va ehtiyot qismlar yetkazib beruvchilarning o‘z shartlarini belgilash qobiliyati.
5. Korxona mahsulotlari iste’molchilarining o‘z shartlarini aytib berish qobiliyatidir
Porterning raqobatning beshta kuchi modeli bozorga ta’sir qiluvchi asosiy raqobat kuchlarini tizimli diagnostika qilish va ularning har birining ta’siri darajasini aniqlash uchun vositadir. Ushbu model nafaqat eng keng tarqalgan, balki ulardan foydalanish juda oson.
Tarmoqlar o‘rtasidagi raqobat. Barcha beshta raqobatchi kuchlar orasida eng katta ta’sir bir xil turdagi tovarlar va xizmatlarni ta’minlovchi raqib firmalar o‘rtasidagi raqobatdir. Raqobat bir yoki bir nechta firma iste’molchilarning ehtiyojlarini yaxshiroq qondirish imkoniyatiga ega bo‘lganda paydo bo‘ladi. Raqobat shiddatli yoki raqobat darajasi past bo‘lishidan qat’i nazar, har bir kompaniya raqobatchilardan ustunlikni ta’minlaydigan va mijozlar bilan o‘z pozitsiyasini mustahkamlaydigan muvaffaqiyatli strategiyani ishlab chiqishi kerak.
Har qanday sohada raqobatning intensivligiga bir qancha omillar ta’sir ko‘rsatadi.
Raqobat kuchayib boradi, chunki raqobatdosh firmalar soni ko‘payadi, ularning hajmi va ishlab chiqarish hajmi tenglashadi.
Raqobat odatda mahsulotga talab sekin o‘sib borayotganida kuchli bo‘ladi. Tez rivojlanayotgan bozorda hamma uchun joy bor.
Sanoatdagi biznes sharoitlari firmalarni narxlarni pasaytirishga yoki sotish va ishlab chiqarish hajmini oshirish uchun boshqa vositalardan foydalanishga majbur qilganda raqobat kuchayadi.
Iste’molchilarning bir brenddan boshqasiga o‘tish xarajatlari past bo‘lganda raqobat kuchayadi. Bir yoki bir nechta kompaniyalar o‘z bozor ulushidan qoniqmay, uni raqobatchilar hisobiga ko‘paytirishga harakat qilsalar, raqobat kuchayadi.
Muvaffaqiyatli strategik qarorlardan olinadigan foydaning ortishiga mutanosib ravishda raqobat kuchayadi. Raqobat bozorni tark etish narxi qolish va raqobat qilish narxidan yuqori bo‘lganda kuchayadi. Firmalarning ustuvorliklari, ularning strategiyalari, resurslari, rahbarlarining shaxsiy fazilatlari va ular ro‘yxatdan o‘tgan mamlakatlar qanchalik farq qilsa, raqobat jarayonini oldindan aytib bo‘lmaydi.
Boshqa sohalardagi yirik kompaniyalar shu sohada muvaffaqiyatsizlikka uchragan firmani sotib olib, o‘zi qo‘lga kiritgan firmani bozor yetakchisiga aylantirish uchun kuchli, yaxshi moliyalashtirilgan harakatga kirishsa, raqobat kuchayadi.
Shuning uchun raqobatbardosh bozorlar printsipi raqobatchilar o‘rtasidagi raqobatdan foydalanishdir. Bu dinamik, o‘zgaruvchan jarayon bo‘lib, unda firmalar yangi hujum va mudofaa harakatlarini boshlaydilar, doimiy ravishda bir raqobat qurolini boshqasiga almashtiradilar. Agar iqtisodiyotda raqobat qanchalik kuchli bo‘lsa shundagina o‘sish vujudga keladi va bu iqtisodiyotga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.